Sintaksis o'qitishning ahamiyati va vazifalari. So'z birikmasini va sodda gapni o'qitish usullari

Sintaksis o'qitishning ahamiyati va vazifalari. so'z birikmasini va sodda gapni o'qitish usullari Reja: 1. o'rta maktab ona tili darslarida «Sintaksis» bo'limini o'rgatish va uni ona tilining boshqa bo'limlari bilan boglab o'rganish masalalari. 2. Aniklovchi, tuldiruvchi va xolli so'z birikmalarini o'rgatish yo'llari. 3. Bitishuvli, boshqaruvli va moslashuvli birikish usullarini o'rgatish. 4. o'quvchilarga so'z birikmasi va gap, ibora, tasviriy ifodalar o'rtasidagi farqni tushuntirish yo'llari. 5. so'z birikmasi va kushma so'z, so'z birikmalari zanjiri mavzusini o'rgatish usullari. 6. Sodda gapni o'rgatish yo'llari. Sintaksis o'qitishning ahamiyati va vazifalari. so'z birikmasini o'qitish usullari. o'quvchilar sintaksisdan ilk ma'lumotlarni boshlang'ich sinfda oladilar. boshlang'ich sinfda ularga darak, surok, buyruk gaplar; gapning bosh bo'laklari - ega va kesim; ikkinchi darajali bo'laklari, uyushik bo'laklar hamda kuchma gap haqidagi dastlabki bilimlar beriladi. 5-sinfda esa kesim, ixcham gap, sodda yigik va sodda yoyik gaplar, xol, tuldiruvchi, aniklovchi, so'z birikmasi, uyushik bo'laklar, undalma, kushma gap va kuchirma gap mavzularini utish rejalashtirilgan. Sintaksis haqida asosiy tulik bilimlar 8-sinfda o'quvchilarga etkaziladi. Umuman ona tilidan sintaksis kursini o'rgatishning ahamiyati benixoya katta bo'lib, uni leksikologiya (suzshunoslik), fonetika, orfografiya, morfologiya, punktuatsiya, nutq o'stirish bo'limlari bilan boglab tushuntirishni unutmaslik kerak. Tilimiz uzining tovushlar, so'zlar, iboralar va kushimchalardagi imkoniyatlarini sintaksisda, yani gap qurilishida namoyon qiladi. sintaksisning asosiy o'rganish obyekti so'z birikmasi va gapdir. Sintaksis kursi, avvalo, morfologiya bilan boglab utiladi. Morfologiyada turli so'z turkumlari sifatida kelgan so'zlarning sintaksisda qanday gap bo'laklari bo'lib kelishini va aksincha sintaktik tahlilda ega, kesim, tuldiruvchi v.x. bo'lib kelgan bo'laklarning kaysi so'z turkumlari bilan ifodalanayotganini tushuntirib borish zarur. Sintaksis kursi o'quvchilarning nutq madaniyatini oshirishda xam muhim omildir. o'quvchi biror matnni ukir ekan, kaerda pauza qilishni, qanday oxangda o'qishni (ayniqsa darak, surok, buyruk, undov gaplarda) yaxshi bilib olmoklari lozim. Buning uchun ularga nutqning intonatsion (oxangdorlik) tomonlarini o'rgatish kerak. Sintaksisni punktuatsiya bo'limi bilan xam boglab utish talab etiladi. Bitta tinish belgisini noto'g'ri kuyilishi gapning mazmunini xam, sintaktik qurilishini xam uzgartirib yuborishi mumkin. Masalan: Ulim, yuk hayot! - Ulim yuk, hayot! Birgina shuning uchun ergashtiruvchi boglovchisining kuyilishi yoki kuyilmasligiga etibor kilaylik. Biz kelmadik, Toxir kelmadi. (Sanash oxangi bilan aytilgan kushma gap). Biz kelmadik, shuning uchun Toxir kelmadi. (Sabab munosabati anglashilgan kushma gap). Ayrim gap bo'laklarini o'rgatishda o'quvchilarning leksikologiyadan olgan bilimlari askotadi, ularning stilistik malakalari takomillashadi. Masalan: sifatlovchi - aniklovchilar, asosan, sifat so'z turkumi orqali ifodalanadi. Chiroyli kuylak, kizil gul, yaxshi bola. Ammo asli ot so'z turkumi hisoblangan kumush, temir, yokut kabi so'zlar kuchma manoda kullanib, birikma tarkibida sifatlovchi-aniklovchi bo'lib kelishi mumkin: Pulat muskul, yokut olma, temir intizom. Sintaksis o'qitishda ...