Temuriylar davrida madaniyat, ta'lim-tarbiya yo'nalishlari va pedagogik qarashlar

Temuriylar davrida madaniyat, ta'lim-tarbiya yo'nalishlari va pedagogik qarashlar R Ye J A: Movarounnahrda ijtimoiy, iqtisodiy va madaniy taraqqiyotning tarixiy rivojlanishi. Amir Temur shaxsi va uning ijtimoiy taraqqiyotdagi roli. sharq uyg'onish davrining II bosqichi davrida ta'lim-tarbiya mazmuni, maqsad vazifalari, xarakteri va ta'lim tizimi. Mirzo Ulugbek akademiyasi va uning ilm-fan taraqqiyotidagi o'rni. Alisher Navoiy qarashlarida shaxs kamoloti konsepsiyasi. Jamoliddin Davoniyning «axloqi Jaloliy» asarida axloq-odob, inson ruhiyatiga oid qarashlari. Tayanch tushunchalar: sharq uyg'onish davrining ikkinchi bosqichi,uyg'onish davrining o'ziga xos xususiyatlari,ta'lim-tarbiya yo'nalishlari, mazmuni,shakllari,vositalari. Bir yarim asrdan sung Movarounnahr halqa XIV asrning boshlariga kelib mugul istilosidan kutulish harakatini boshlab yuborgan edi. Istilochilarga qarshi Buxoroda Mahmud Tarobiy boshchiligidagi kozgolon, Samarkand va Xurosonda sarbadorlar kuzgolonlari bo'lib utdi. Sarbadorlar xatto uzoq vaqt mobaynida hokimiyatni boshqarib turdilar. Ular timsolida xalq manfaatini himoya qiluvchi, ozodlik uchun kurashuvchi insonlar uyushmasini kuramiz. XIV asrning ikkinchi yarimida Movarounnahrning feodal tarkokligiga barxam berildi, mamlakat muxul bosqichlaridan tozalandi. XIV asrning oxiri va XV asrlarda Markaziy Osiyoda feodal munosobatlar yanada rivoj topa boshladi. Soxibkiron Temur va dastlabki temuriylar xukmronlik kilgan davr Movarounnahr tarixida alohida urin egalladi. Akademik M. Xayrullaevning ta'rificha, XIV asrning ikkinchi yarimi XV asr tarixda sharq uyg'onish davrining ikkinchi bosqichi boshlandi. Markazlashgan buyuk Temur davlatining barpo etilishi bilan Movarounnahrda yana fan va madaniyat, maorif qaytadan ravnak topa boshladi. Bu davr madaniyati o'z tamoyillari, yo'nalishi, iqtisodiy asosi jihatidan IX - XII asr madaniyatining davomida sanaladi. Aynan, ilm-fan, madaniyat, san'at, adabiyot, memorchilik, iqtisodiy, madaniy aloqalarni rivojlanishida va ijitmoiy muhitning yaratilishida Soxibkiron Amir Temurning roli bekiyosdir. Tarixchi olim Fosix havofiy uzining «Mujmal-i Fosixiy» asarida ma'lumot berishicha, Amir Temurning 1336-1387 yillardan tortib 1404-1405 yillargacha bo'lgan hayot yo'li asosiy sanalar hisoblanadi. Soxibkiron 1370 yildan to 1404 yilga qadar 30 marta kushin torgan, xamma vaqt kuli baland kelib, 27 dan ortik mamlakat va elatlarni zabt etgan. Amir Temurning tarix oldidagi xizmati benixoya katta. Birinchidan, u mamlakat kuchayib ketgan feodal tarkoklikka baxam berib, el-yurtni o'z tugi ostida birlashtira oldi. Markazlashgan yirik feodal davlatga asos soldi. Ikkinchidan, Amir Temur bir kator xalqlar va yurtlarga mustamlakachilar zulimidan xalos bo'lishga yordam berdi. Masalan: 1402-yili Boyazid Ildirni tor-mor keltirib Usmonli turklarning mustamlakasiga aylangan «Bolkon» yarim oroli xalqlari va mamlakatlariga ozodlik bagilladi. Oltin Urda xoni Tuxtamishni ikki marta (1391-1395) tor-mor keltirib, Ruslarning mugullar xukmronligidan kutulishini kariyib 300 yilga tezlashtirdi. Uchinchidan, Temurning say-harakati bilan obod etilgan shaharlar, qishloqlarni Shaxrisabz, Buxoro, Yassi shaharlarida kad kutargan imoratlar, «Temur va Temuriylar davlati», «Temur madaniyati», «Ulugbek va Samarkand», «Observatoriya maktabi» kabi ulug tushunchalarni dunyoga kelishi va dunyo xalqlari tarixiga oltin xarflar ...