Umar Xayyomning pedagogik qarashlari

Umar Xayyomning pedagogik qarashlari Dastlab u Balxda o'qidi va o'smirlik yillarida Movaraunnahrga kelib, Buxoro va Samarqandda ishladi. U yoshligida Xuroson sultoni Malikshohning vaziri Nizomullmulk bilan birga o'sdi va yaqin do'st tutundi. Shoir, faylasuf, astronom va matеmatik G'iyosiddin Abulfath Umar ibn Ibrohim Hayyom (15.05.1048-14.12.1131) Nishopurda tug'ilgan. Uning otasi chodir (xayma) tikuvchi bo'lganligidan Hayyom taxallusini olgan dеgan taxmin bor. G'iyosiddin Abulfath Umar ibn Ibrohim Hayyom UMAR XAYYOM G'iyosiddin Abulfath Umar ibn Xayyom Nishopur shahrida, badavlat hunarmand oilasida tug'ilib, voyaga yetdi. Uning laqabi Xayyom bo'lib, bu so'z «chodir tikuvchi» degan ma'noni anglatadi. Umar Xayyom tili achchiq, badjahl odam bo'lgan. (1048-1123) U o'z she'rlarini fors tilida, nasriy asarlarini esa arab tilida bitgan. Xayyom o'zining ruboiylari bilan nom qozongan. Uning taxminan 400 ta ruboiysi mavjud bo'lib, shulardan 293 tasi Kembrij dorilfununining kutubxonasida saqlanadi. Umar Xayom faylasuv sifatida «Borliq va majburiyat haqida risola», «Uch savolga javob», «Umumiy fanning predmeti haqida aqlning nuri», «Majudlikning umumiyligi to'g'risida risola» kabi asarlar yaratdi. Umar Xayomning nuqtai nazaricha, xulq-atvor ikki yo'l bilan: odat qilib olish yordamida va fikrlash jarayonida yuzaga keladi. Bu yo'llarning ikkalasi ham bir ishda ahamiyatga ega. Yomon xatti harakatlar odatga kirib qolishi, yomon ahloq bo'lib mustaxkamlanib olishi mumkin, xuddi shuningdek «chiroyli» xatti-harakatlar ham «chiroyli» ahloqqa aylanishi turgan gap. Bu bilan u insonning ahloqiy qiyofasini, uning xarakterini faol ravishda shakllantirish mumkinligini isbotlagan edi. Tarbiyaning maqsadi, Umar Xayomning fikricha, «sog'lom fikr, ziyorak aql va o'tkir zexnga ega bo'lgan» insonni shakllantirishdan iborat bo'lmog'i kerak. «Faqat chuqur zehngina, deb qayd qilgan edi olim, - barkamol qalbni qondira oladigan ilhomga erishishi va uning yordami bilan yuksak aql-idrok farogatini hosil qilishi mumkin». Umar Hayyom Ibn Sino falsafiy ta'limotining tarafdori bo'lgan. Ibn Sinoning Asxaviya (Nurlanish) asarida inson joni o'limdan keyin ma'dad olamiga qaytadi va u yerda o'zining qilgan yaxshi va yomon ishlarining ta'sirini va kuch-qudratini his qiladi, deyilgan. Ibn Sino bu asarida tanasuh ta'limotini tan oladi va insonning ruhiy rivojlanish jarayonida uning muhim o'rnini ko'rsatadi. Materiya aylanma harakat jarayonida qatnashganday, ruh ham komillik darajasiga ko'tarilmaguncha, yer va ma'ad olami o'rtasida, abadiy qaytish jarayonida qatnashadi. Bu abadiy qaytish va aylanma harakat girdobidan ruhni faqat komillikka erishish ozod qilishi mumkin. Do'zaxu jannatni kim ko'rgan, e dil, U dunyo xabarin kim bergan, e dil. Qo'rquv umidimiz shulardan, ammo - Nomu nishonasin kim bilgan, e dil. Materiya aylanma harakat jarayonida qatnashganday, ruh ham komillik darajasiga ko'tarilmaguncha, yer va ma'ad olami o'rtasida, abadiy qaytish jarayonida qatnashadi. Bu abadiy qaytish va aylanma harakat girdobidan ruhni faqat komillikka erishish ozod qilishi mumkin. ...