VII-VIII asrlarda Movarounnahrda madaniyat va pedagogikaning yaratilishi

VII-VII asrlarda Movarounnahrda madaniyat va pedagogikaning yaratilishi Reja: xalq ogzagi ijodiyotida tarbiya Turkiy xalqlar yozma ma'rifiy yodgorliklar Islom din va xadislarda ta'lim - tarbiya Qur'oni Karim Xalq og'zaki ijodiyoti asrlar bo'yi mehnat jarayonida insonni orzusi negizida shakllanib borgan barkamol insonga qaratilgan xalq og'zaki va yozma yodgorliklarida, yani ertak, doston, qo'shiq, topishmoq, tez aytish, masal, matal, maqol, rivoyat va hikoyatlarida o'z aksini topgan. Xalq og'zaki ijodiyoti asta-sekin keng tus olib, rivojlanib borgan. Shu zaylda insonlarda pedagogik madaniyat va merosga ixlos va intilish vujudga kelgan va unga amal qilina boshlangan. Xalq og'zaki ijodiyotida avvalo barkamol inson uchun ilm va hunar zarurligi takidlanadi. Shoylikdan ilm afzal ertagida ota bilan farzandlari o'rtasida quyidagicha suhbat o'tadi: Kenja o'g'il otasiga: - Otajon, men davlat emas, ilm afzal deyman. Meni maktabga bering, o'qiyman. Nasihatingizga amal qilaman. Ko'zingiz ochiqli-gida ilmli bo'lib qolay. Shari bir mol-davlat menga tegmaydi! - debdi. Mo'ysafidning dimog'i chog' bo'lib: - Sharakallo, o'g'lim, - deb o'g'lining peshanasidan o'pibdi. So'ng yana: - Menga mol-davlat tegmaydi, deganing nimasi? - deb so'rabdi. Shunda eshik orqasida akalari bilan otasining bahsu javob-larini tinglab turgan qizi: - E, otam qiblagohim, menga ruxsat bering, savolingizga javob berayin. Agar hurmatsizlik bo'lmasa, endi navbat meniki, - debdi. Aka-ukalar bir-biriga qarab qolibdilar. Mo'ysafid xushvaqt bo'lib navbatni qiziga beribdi: - Qani, qizalog'im, senga navbat, gapir bolam, bu so'roqqa sen nima deb javob qilasan? Qizi gap boshlabdi: - E, otajon, avvalambor shuni aytay, eng kenja o'g'lingizning bergan javobi to'g'ri javobdir. Davlat emas, ilm afzaldir. Lekin ilmning afzalligini aytolmadi. Negaki, kichik akalarim kattala-riga taqlid qiladilar. Yaqinda katta akalarim maslahat qilib, otamdan so'ng mol-mulkni bo'lib olamiz, kichik ukalarga hech narsa bermaymiz, ular mehnatimizni qilib yuradi, deganlar. Kenja akam bu gapni eshitib, menga molu davlat tegmas ekan, o'qib bir kunimni ko'radigan bo'lamiz, deb o'ylab, ilm afzal deb to'g'ri aytyapti. Davlat, bebaho narsa, bugun bor, ertaga yo'q bo'lib ketadi. Davlat albatta shirin ko'rinadi, ammo azobi bisiyordir. Kuningiz bitib qazo qilsangiz, akalarim davlat deb bir-biri bilan jiqqamusht bo'lishadi, narsalarimizni akka-tikka qilishadi. Akalarimning ettovi davlat zo'r, dedilar. Shu noto'g'ri! Otamning moli farzandga sira buyurmaydi. Men bo'lsam ilmni afzal deb aytaman. Xalq yaratgan hikoyalarda donishmandlik, aql va zakovat alohida o'rin egallaydi. Non va Kitob ertagidan: - hayotda eng zo'r ham, aziz ham sensan. Meni ham sen dunyoga keltirib, voyaga etkazding. Shu boisdan bir umr senga tazim qilishni o'zim uchun burch deb bilaman, - dedi Aql Kitobga. - O, do'stginam, menga kelganda zehningni jilovlay olmay sal bo'shatib yubording. Shilmasang bilib, qulog'ingga quyib ol. Mendan ham ...