XX-asr boshlarida Turkiston maktab-maorif va pedagogikaning ahvoli

MAVZU: XX-ASR BOShLARIDA TURKISTON MAKTAB-MAORIF VA PYeDAGOGIKANING ahvolI Asosiy savollar 1.Turkiston o'lkasida diniy-islomiy tatbiyaviy muassasalari va pedagogik fikrlar taraqqiyoti. 2.Turkistonda jadidchilik ma'rifativa ta'lim - tarbiya. 3.Mahmudxo'ja Berishxbudiyning pedagogik taraqqiyotga qo'shgan hissasi. 4.Munavvar Qori Abdurahshidxon o'g'lining pedagogik qarashlari. Mavzuga oid tayanch tushuncha va iboralar jadidchilik, diniy- islomiy tarbiya, yangi usuldagi maktab, ta'limiy-tarbiyaviy qarashlardaikki oqim va x.o. Asosiy masalaning bayoni: XIX asrning o'rtalarida Turkiston o'lkasida boshlang'ich ma'lumot berishadigan maktab hamda o'rta va oliy diniy ta'lim berishadigan madrasalar mavjud edi. Maktablarning aksariyati, shu jumladan, qishloq maktablarining ko'pchiligi diniy ta'lim berishuvchi eng oddiy boshlang'ich maktablar edi, xolos. Bu maktabda machitlarning imomlari, savodxon mullalar dars berishardilar. Bunday maktablarda o'qitish eng oddiy diniy vazifalarini o'rgatish bilan, yani arab tilida yozilgan Quronni o'qishni o'rgatish, har bir musulmon uchun zarur bo'lgan asosiy vazifaifalarini bildirish bilan cheklanardi. Shahar maktablarida diniy ta'limdan tashqari, umumiy ta'lim elementlari-yozish va hisoblash yo'llari o'rgatilar, xalq orasida mashxur shoirlarning sher va g'azallari o'qitilar edi. Oliy diniy maktab bo'lgan madrasada o'rta asrga oid diniy falsafa va musulmon huquqlari arab tilini gramatikasi va mantiq ilmlarida dars o'tiladi. Madrasaning tomomlab chiqqanlar imomlik bilan shug'ullanish va qozixonalarida ishlash huquqiga ega Bular edilar. Maktab va madrasalarida asosan o'g'il bolalar o'qitilar edi. Markaziy Osiyo Rossiya tomonidan bosib olingandan keyin maktab va madrasalarida bazi o'zgarishlar yuz berishrdi. Musulmon maktablari uchun bosmaxonada chop qilingan darsliklar paydo bo'ldi. Kozondan bosmaxonada nashr qilingan Quron va xaftiyaklar, Hindiston va Erondan shoirlarning litografiyada chop qilgan to'plamlari keltirildi. Toshkentning o'zida ham maktablar uchun darsliklarning litografiya usulida nashr qilish yo'lga qo'yildi. Markaziy Osiyo Rossiya tomonidan bosib olingandan keyin maktab va madrasalarida bazi o'zgarishlar yuz berishrdi. Musulmon maktablari uchun bosmaxonada chop qilingan darsliklar paydo bo'ldi. Kozondan bosmaxonada nashr qilingan Quron va xaftiyaklar, Hindiston va Erondan shoirlarning litografiyada chop qilgan to'plamlari keltirildi. Toshkentning o'zida ham maktablar uchun darsliklarning litografiya usulida nashr qilish yo'lga qo'yildi. XX asr boshlarida esa madrasalarida rus tilini o'qitish joriy qilinsin degan ko'rsatmaga binoan 1913-17 yyillarda bazi madrasalarida rus tilini o'qitish joriy qilindi. Turkiston o'lkasida yirik markaziy shaharlarida oli ta'lim maskani hisoblangan quyidagi madrasalar: Buxoroda-80, Qo'qonda-40, Samarqandda-22, Marg'ilonda-28, Toshkentda-17, Xiva xonligida-130 mavjud bo'lib, ularda 400 dan 500 gacha talaba taxsil ollar edi. 1906 yilga kelib, birgina Samarqand viloyatining o'zida musulmon maktabi bor edi, ularda 1482 o'qituvchi 12740 talabaga saboq berishrgan. Feruz farmoniga muvofiq 1904 yilning 10 noyabrida O'rganchda 1-yangi usul maktabi ochildi. Unda Xusayn Kushaev degan Turkiyadan kelgan o'qituvchi yoshlarga ta'lim-tarbiya berishra boshladi. 1909 yilga kelib Fero'z qo'li ostidagi madasalar soni 130 taga etib, undagi mullavachalar 2300 kishidan ...