Yaqindan uzoqqa, soddadan murakkabga, osondan qiyinga, ma'lumdan noma'lumga

Reja: 1. Ta'limni ilmiy emas sodda usulda olib bor 2. O'quvchi hali o'zlashtira olmaydigan narsani hech qachon o'rgatma! 3. O'quvchilar o'rganganini unutmasligini g'amini yeb bor! 4. O'z o'quvchilaringni alohida xususiyatlarini hisobga ol! Bu yerda bir emas to'rt didaktik qoida borki, ular bir-biriga juda yaqin bo'lganligi sababli ularni to'g'ri tushunish uchun birgalikda ko'rib chiqish kerak. Shuning uchun biz ularni bitta talabga umumlashtirdik. To'rtala qoida ko'rgazmali va tabiiy uyg'unlik prinsipidan kelib chiqadi. Kimki ko'rgazmali va tabiiy uyg'unlikda o'qitmoqchi bo'lsa to'rt qoidaga rioya kilmog'i kerak. Yaqindan uzoqqa! Bola tabiiy rivojlanishda beshikdan xonaga, uyni tanishga, ko'chasi, mahallasi, tevarak atrofni bilishga o'tadi, nihoyat unga bepoyon dunyo ham torlik qiladi. Ammo ta'lim doimo shu qoidaga amal qilmasligi kerak. Ayrim holda bizdan juda yiroqda turgan narsalar, qalbimizga yaqin bo'ladi. «Yaqindan yiroqqa» prinsipi o'quvchidan quyosh sistemasini o'rganishdan avval Yevropani o'rganishni, yoki diniy rivoyatlardan oldin 18 asr tarixini o'rganishni talab qilmaydi, chunki ayrim hollarda uzoq masofa yoki olis davrlar ko'ngilga yaqin bo'ladi. Shuning uchun bu prinsipni to'g'ri tushunish uchun uni boshqa prinsiplar bilan birgalikda qo'llash kerak, shunda u to'g'ri fikrni anglatadi. Ammo uning yuksak mohiyati xali ham o'z bahosini topmagan. Aniqlik, ko'rgazmalilik doim yaqin, mavhumlik, abstraktlik yiroq bo'ladi. Demak, biz ko'rgazmalilik yo'lini tanlasak, yaqindan yiroqqa o'tishimiz kerak. Soddadan murakkabga! Bu qoida to'g'ri qo'llanishi uchun uni boshqa qoidalardan ajratmaslik kerak. Uni ayniqsa quyidagi qoida bilan qo'llash kerak. Osondan qiyinroqqa! Sodda narsa odatda oson, murakkab esa qiyinroq bo'ladi. Har holda bu birinchi navbatda ko'z bilan ko'radigan narsalarga taalluqlidir. Turlicha, rang-barang qismlardan iborat bo'lgan buyum yoki jonzotdan ko'ra, sodda o'simlik yoki hayvonni qismlari va tuzilishini o'rganish oson. Sodda matematik amallar va figuralar, murakkab va chalkashidan ko'ra osonroq o'zlashtiriladi. Ko'pincha, aynan osoni qiyin bo'ladi. Ayrim hollarda eng qiyini juda sodda bo'ladi. Sodda, oddiy hayvonlarni o'rganish murakablarini o'rganishga nisbatan qiyin, hayvonlarning organizmi juda murakkab bo'lganiga qaramay zoologiyadan mineralogiya qiyinroq,. Shuning uchun, rivojlanayotgan ong ayrim predmetlar juda ko'p, turlicha xossalarga ega bo'lishiga qaramasdan, bu xossalarni hammasini barobar qamray olmasada bu predmetlarni alohida qabul qiladi. Keyinchalik ular sodda tasavvurga aylanadi, keyin umumiyroq va yuqoriroq tasavvur hosil bo'ladi va hokazo davom etib eng umumiy va sodda tushunchalar shakliga yetib boradi. Bu yerda murakkab tushuncha umumiy, sodda tushunchalarga nisbatan bolalar ongiga mos bo'ladi. Shuning uchun birinchi jarayon ikkinchidan oldinda bo'lishi kerak. Agar biz bu rivojlanish jarayoniga yaqindan e'tibor qilsak, quyidagilarni aniqlaymiz. Insonning endi rivojlanib kelayotgan ongi sezish organlari orqali predmetlarni eng oddiy xususiyatlarini masalan, gulning rangini yoki quyosh nurini his qiladi, asta-sekin u gulni boshqa xossalarini o'rganadi. Keyinchalik ...