Klassik mexanikaning fizik asoslari

1-mavzu. Klassik mexanikaning fizik asoslari Savollar Fizika fanining boshqa fanlar bilan aloqasida fizika fanining tutgan o'rni qanday? Fizika fani rivojlanishida buyuk o'zbek mutafakkir olimlarimizning qo'shgan xissalari nimadan iborat? Materiya deganda nimani tushunasiz? Fizika fanining predmeti nima va uning qanday tadqiqot usullari mavjud? xalqaro birliklar sistemasida nechta asosiy va qo'shimcha birliklar qabul qilingan? Kinematikada jismlar harakati nimalarga asoslanib o'rganiladi? Inersial va noinersial sanoq sistemalarida jismlar harakati qanday qonuniyat asosida bo'ladi? Moddiy nuqtaning to'g'ri chiziqli tekis, to'g'ri chiziqli tekis o'zgaruvchan va egri chiziqli harakatlarida harakat qonuniyatilari qanday o'zgaradi? Masalalar 1-masala. tezlik bilan ketayotgan poyezd tormozlangandan boshlab to'xtaguncha S=128 m yo'l bosadi. Harakatning a tezlanishi va poyezd to'xtaguncha ketgan t vaqt topilsin. Berilgan: a~? t ~? yechish. Tekis o'zgaruvchan harakatni ifodalovchi formuladan tezlanish (a) ni topamiz: Masalani shartiga asosan harakatning oxirgi tezligi nolga teng, ya'ni u holda (-) minus ishora harakatning tekis sekinlanuvchan ekanligini ko'rsatadi. Poyezd to'xtaguncha o'tgan vaqt t ni dan aniqlash mumkin, chunki Javobi a =-1ms2, t =16s 2-masala. Tramvay yo'lning burilish qismidan tekis tezlanuvchan harakat qilib S = 250m masofani o'tgandan keyin uning tezligi 36 kmsoatga yetdi. Tramvay harakat qila boshlagandan 40 s o'tgandan keyin uning urinma, markazga intilma va to'la tezlanishini toping. Yo'lning burilish qismining radiusi R= 200m. Berilgan. S = =250 m = t =40 s =40 s a~? aN~? at~? yechish. Boshlang'ich tezliksiz tekis tezlanuvchan harakatda, formulaga muvofiq bo'ladi, bu yerda at - urinma tezlanish. U holda t = 40s vaqt o'tgandan keyin tramvay erishadigan tezlik muvofiq . U holda muvofiq markazga intilma yoki normal tezlanish to'la tezlanish . 3-masala. Tasmali uzatgich asosida ishlaydigan yog'och tilish qurilmasinng g'ildiragi chastotaga mos bo'lga o'zgarmas tezlik bilan aylanayapti. Harakatlantirish tasmasi chiqib ketgan paytdan boshlab g'ildirak tormozlana boshlaydi va burchak tezlanish bilan tekis sekinlanuvchan harakat qiladi. G'ildirak qancha t vaqtdan keyin to'xtaydi, u to'xtaguncha necha n marta aylanadi? Berilgan: = t ~? n ~? yechish. Tekis sekinlanuvchan harakatda formulaga muvofiq g'ildirakning burchak tezligi tormozlanish oxirida bo'ladi, bu yerda - g'ildirakning boshlang'ich burchak tezligi. Masalaning shartiga ko'ra bo'lgani uchun . Ammo (1.22) va (1.23) formulalarga muvofiq . Shuning uchun Demak, g'ildirakning tormozlanish boshlangandan to to'xtaguncha o'tgan burchak yo'li quyidagi ifodaga teng bu ifodaga t ning qiymatini qo'yib va ekanligini e'tiborga olib quyidagini topamiz: bundan . 4-masala. Ekvatorda chuqurligi 180m bo'lgan shaxtaga sharcha tashlab yuborildi, bu vaqtda sharcha sharq tomonga qancha og'adi? Havoning qarshiligi hisobga olinmasin. Shu asosda Yerning inersial yoki noinersial sistema ekanligi haqida xulosa chiqarig. Berilgan: h =180m g=10ms2 S ~? ...