Molekulyar fizika. Statistik fizika. Termodinamika

Dinamika Reja: Asosiy tushunchalar . Dinamikaning asosiy qonunlari . Inersiya kuchi tushunchasi. Kinetostatika usuli . Dinamikada moddiy nuqta va qattiq jismlarning mexanik harakati ularning massasiga, harakatni vujudga keltiruvchi kuchlarga bog'liq ravishda o'rganiladi. Dinamika yunoncha «dynamics» so'zidan olingan bo'lib, kuch degan ma'noni anglatadi. Ma'lumki, jismning harakati ta'sir etuvchi kuchning miqdori va yo'nalishiga, jismning massasi, geometrik shakli va o'lchamlari, egallagan vaziyati kabilarga bog'liqdir. Dinamikada* asosan kuch, massa va tezlanishlar orasida munosabatlar o'rnatilib, nuqta yoki jismlarning harakat qonunlari aniqlanadi. Massa jismda mavjud bo'lgan materiya miqdori bo'lib, uning inertligini miqdor jihatidan tavsiflovchi fizik kattalikdir. Jismning inertligi deganda qo'yilgan kuchlar ta'sirida jismning o'z tezligini o'zgartirish (oshirish yoki kamaytirish) xususiyati tushuniladi. Masalan, bir xil kuchlar ta'sirida bir xil sharoitdagi ikki jismdan birinchisining tezligi ikkinchisiga nisbatan sekin o'zgarsa, birinchi jism ko'proq inertlikka ega deb hisoblanadi. Klassik mexanikada jismning massasi o'zgarmas, skalyar va musbat kattalik deb qaraladi. Jismni tashkil etgan moddalarning miqdori bilan tavsiflanuvchi va inertligini ifodalovchi kattalik inersion massa deyiladi. Jismning fizik xususiyatlariga bog'liq bo'lgan va formula yordamida aniqlanadigan massa gravitatsion massa deyiladi. Jismlarning tezligi υ yorug'lik tezligi c dan ancha kichik bo'lgan odatdagi sharoitda gravitatsion va inersion massalar o'zaro teng bo'ladi. Nisbiylik nazariyasida jismning massasi m uning tezligi υ ga bog'liq ekanligi isbotlangan: Bu yerda m0- jismning tinch holatdagi massasi. xalqaro birliklar sistemasi (SI) da massa kilogramm (kg) bilan o'lchanadi. Ko'p yillik tajriba va kuzatishlar asosida dinamikaning qonunlari XVII asrda G.Galiley va I.Nyutonlar tomonidan kashf etilgan hamda 1687-yilda I.Nyutonning «Natural falsafaning matematik asoslari» asarida bayon etilgan. Birinchi qonun (inersiya qonuni) Ta'rif: tashqi kuchlardan holi bo'lgan moddiy nuqta biror kuch ta'sir etmaguncha o'zining tinch holatini yoki to'g'ri chiziqli tekis harakatini saqlaydi. Bu qonun o'rinli bo'lgan moddiy nuqtaning harakati inersion harakat, qonunning o'zi esa inersiya qonuni deyiladi. Tanlangan sanoq sistemasi uchun inersiya qonuni o'rinli bo'lsa, bunday koordinatalar sistemasi inersion sistema deyiladi. Muhandislik amaliyotida o'rganiladigan masala va muammolar uchun inersion sistema sifatida Yer bilan bog'langan koordinatalar sistemasi olinadi. Bunda Yerning sutkalik aylanishi va Quyosh atrofidagi egri chiziqli orbita bo'ylab harakati e'tiborga olinmaydi. - dinamikaning birinchi masalasida moddiy nuqta yoki jismning harakatiga ko'ra, ularga ta'sir etuvchi kuchlar aniqlanadi; - dinamikaning ikkinchi (birinchiga teskari) masalasida moddiy nuqta yoki jismga ta'sir etuvchi kuchlarga ko'ra, ularning harakati aniqlanadi. Dinamika masalalarini yechishda statikaning (masalan, kuchlarning muvozanati, kuchlarni qo'shish, ularni sodda holga keltirish va shu kabi) hamda kinematikaning qoida va uslublaridan keng foydalaniladi. Aytaylik, ishchi aravachaga tezlanish berib, uni rels ustida kuch bilan itarib bormoqda (1.58-shakl). Dinamikaning uchunchi qonuniga muvofiq, ishchi aravacha tomondan miqdori kuchga ...