Aktiv, induktiv va sig'im qarshiliklar RLC

b) 3.7-rasm. Aktiv qarshilik yuza effekti deb ataluvchi jarayon hisobiga o'zgarmas tok o'tayotgan zanjirdagi qarshilikdan katta bo'ladi. l R R = r . 0 S O'zgaruvchan tokning chastotasi qancha katta bo'lsa, aktiv va o'zgarmas tok zanjiridagi qarshiliklarning farqi shuncha katta bo'ladi. Agar 3.7- rasm, a dagi zanjirdan sinusoidal tok I=I sinwt o'tsa, aktiv qarshilikdagi kuchlanish pasayishi m Om qonuniga asosan: U=iR=I Rsinat=U sin wt; U=I ·R max max max bo'ladi. Ko'rib turibmizki, tok va kuchlanishning boshlang'ich fazalari bir xil. Demak, vektor diagrammada tok va kuchlanish ustma-ust tushadi yoki boshqacha qilib aytganda, tok va kuchlanish orasidagi faza siljish nolga teng. Òok va kuchlanish 3.7- rasm, b dagi vektor diagrammada ko'rsatilgan. Induktiv qarshilikli zanjir. Induktivlik chiziqli elektr zanjirlarida o'zgarmas kattalik bo'lib, iste'molchining magnit maydonini hosil qilish xususiyatini va shu maydonda to'plangan t2 energiya miqdorini W = xarakterlaydi. L L 2 Faraz qilaylik, zanjirdan sinusoidal I=I sinw ·t tok max o'tyapti (3.8-rasm, a). Elektromagnit induksiya qonuniga binoan induktivlikdagi kuchlanish pasayishi: ( ) di d sinw(cid:215)t ULL=I--L-(cid:215)w(cid:215) ==t = cos L w max dtdt ( ) = XI sin+w90(cid:215)t o (cid:215) L max a) b) 3.8-rasm . Ko'rib turibmizki, tokning boshlang'ich fazasi nolga teng bo'lganda, induktivlikdagi kuchlanishning boshlang'ich fazasi 90° ga teng. Demak, induktivlikdagi tok va kuchlanish orasidagi fazalar siljishi 90° ga teng, ya'ni tok o'z kuchlani- shidan 90° siljigan bo'ladi. 3.8-rasm, b da induktivlikdagi I va U vektorlar diagrammasi ko'rsatilgan. Biz yuqoridagi induktivlikdagi kuchlanish uchun yozilgan ifodada yangi kattalik X kiritgandik. X =w L -induktiv L L qarshilik deb ataladi. Sig'im qarshilikli zanjir. Sig'im chiziqli elektr zanjirida o'zgarmas kattalik bo'lib, iste'molchining elektr maydonida to'planadigan energiya miqdorini xarakterlaydi: U2 W =C . C 2 Faraz qilaylik, 3.9-rasm, a dagi zanjirda U kuchlanishli sinusoidal tok I=I sinw ·t ta'sir qilyapti. Bunda zanjirdagi max o'zgaruvchan tok o'tkazgich kesim yuzasidan o'tadigan zaryad miqdorining ma'lum vaqt davomida elementar o'zgarishi bilan aniqlanadi: dq I = (cid:215) C dt Zaryadning vaqt davomida o'zgarishi: dq=cdU=cdU . C Bu ifodani hisobga olib, sig'imdagi o'zgaruvchan tokni yozsak: dU I =C C . C dt I Bu ifodadan U = (cid:242)Idt. C C C a) b) 3.9-rasm. Òokning qiymatini hisobga olgan holda ifoda quyidagicha yoziladi: Utdt=tXI Imaxmp (cid:242)asxinc wowsts=in 90I w (cid:230) (cid:231) o(cid:246) (cid:247). ÑÑmaxC 0 Cw Ł ł Bundan I Xc -sig'im qarshilik deyiladi. wÑ Keltirilgan ifodalardan ko'rinib turibdiki, kuchlanish- ning boshlang'ich fazasi 90° ga teng. Demak, sig'im qarshi- ligidagi tok va kuchlanish orasidagi faza siljishi 90° ga teng bo'lib, ...