Galiley almashtirishlarlari

Maxsus nisbiylik nazariyasi asoslari. Galiley almashtirishlarlari. Reja: Galileyning nisbiylik prinsipi. Galiley almashtirishlari. Tezlik va tezlanishni almashtirish. Maxsus nisbiylik nazariyasining postulatlari. O'quvchi bilishi kerak: Mexanikada nisbiylik prinsipi. Galiley almashtirishlari. Maxsus nisbiylik nazariyasining postulotlari. Galileyning nisbiylik prinsipi, tezlik va tezlanishni almashtirish, klassik mexanikada invariant kattaliklar, tezliklarni qo'shish, Eynshteynning xulosasi, yorug'lik tezligining invariantlik prinsipi. Mavzuning maqsadi: O'quvchilarga Galileyning nisbiylik prinsipi. Galiley almashtirishlari. Eynshteynning nisbiylik nazariyasi postulatlari. Maxsus nisbiylik nazariyasining postulatlari. haqida bilimlar berish. Mavzuning bayoni: 1. Moddiy nuqtaning harakati makon va zamonda o'rganiladi, bu vazifani esa dekart koordinata sistemasi va unga berkitilgan soat majmuasi o'taydi deb qayd etilgan edi.Agar sanoq sistemalari bir-birlariga nisbatan tinch yoki to'gri chiziqli tekis harakat qilishayotgan va ularning birortasida Nyuton dinamikasining qonunlari o'rinli bo'lsa,unda bu sistemalar inertsial sanoq sistemalari bo'ladi. Barcha inertsial sanoq sistemalarida klassik dinamikaning qonunlari bir xil shaklga ega. Bu prinsipga mexanikada nisbiylik prinsipi yoki Galileyning nisbiylik prinsipi deyiladi. Galiley almashtirishlari. Ushbu prinsipning g'oyasini tushunish uchun, bir-biriga nisbatan tezlik bilan to'gri chiziqli tekis harakat qilayotgan K (o'qlari x,u,z) va (o'qlari ) koordinata sistemalarini qaraymiz. Soddalik uchun sistema K ga nisbatan x o'qi bo'ylab harakatlanayotgan nolni ko'raylik Vaqtni hisoblashni koordinata o'qlarining boshlari ustma-ust tushgan ondan boshlaymiz. Biror t vaqt o'tgandan keyin sistemalar ko'rsatilgandek joylashsin. Bu vaqt davomida sistema K ga nisbatan x o'qi yo'nalishda vektorga ko'chadi. Endi A nuqtaning har ikkala sistemadagi koordinatalari orasidagi bog'lanishni topaylik. Tenglikni koordinata o'qlaridagi proyeksiyalari yordamida yozamiz. x=+ut , y=, z=; bu yerda harakat x o'qi yo'nalishda bo'lganligi uchun ux=u, uu=0 , o'z=0 ekanligini etiborga oldik. Yozilgan tenglamalarga koordinatalar uchun Galiley almashtirishlari deyiladi. Agar klassik mexanikada vaqtning o'tishi sanoq sistemasining harakatiga bog'liq emasligini etiborga olsak ,unda yuqoridagi tenglamalarga tq ni ham qo'shish mumkin. Unda Galiley almashtirishlari qu'yidagi ko'rinishni oladi. SHunday qilib K uchun x=+ut, y=, z= t=. 2. Tezlik va tezlanishni almashtirish.Moddiy nuqtaning bir sanoq sistemasidagi tezligi ni bilgan holda uning ikkinchi sanoq sistemasidagi tezligi ni aniqlash muhim ahamiyatga ega bo'ladi. Masalan tezlik bilan harakatlanayotgan poezd ichida tezlik bilan yurayotgan odamning vokzaldagi kuzatuvchiga nisbatan tezligi qu'yidagicha aniqlanadi, Ushbu ifoda klassik mexanikada tezliklarni qo'shish qoidasini ifodalaydi. A nuqtaning har ikkala sanoq sistemasidagi tezlanishi bir-biriga teng. Agar K sistemada A nuqtaga hech qanday kuch ta'sir etmasa () unda sistemada ham unga hech qanday kuch ta'sir etmaydi. Invariant so'zi lotincha bo'lib, invariantis - o'zgarmaydigan degan ma'noni anglatadi. Klassik mexanikada qanday kattaliklar bir sanoq sistemasidan ikkinchisiga o'tganda o'zgarmaydi? Munosabatning ko'rsatishicha: bir sanoq sistemasidan ikkinchisiga o'tganda klassik dinamika tenglamalari o'zgarmaydi, ya'ni ular koordinatalar o'zgarishiga nisbatan invariantdir. Tezliklari yorug'likning ...