Fizika tabiat haqidagi fan. Fizika kattaliklarining o'lchov birliklari va o'lchamlari

Fizika tabiat haqidagi fan. Fizika kattaliklarining o'lchov birliklari va o'lchamlari. Harakat, fazo, vaqt. Moddiy nuqta harakati. Dinamikaning asosiy masalasi. Klassik mexanika va uning qo'llanishi

Fizika matematika fani o'qituvchisi Muxtorov Akbarjon Asqarjon o'g'li 1-MA'RUZA Mavzu: Fizika tabiat haqidagi fan. Fizika kattaliklarining o'lchov birliklari va o'lchamlari. Harakat ,fazo,vaqt. Moddiy nuqta harakati. Dinamikaning asosiy masalasi. Klassik mexanika va uning qo'llanish mexanikasi. Reja. 1. Fizika tabiat haqidagi fan 2 Fizika kattaliklarining o'lchov birliklari va o'lchamlari. 3. Harakat ,fazo,vaqt. Moddiy nuqta harakati. 4 Dinamikaning asosiy masalasi. 5. Klassik mexanika va uning qo'llanish mexanikasi. Тayanch so'z va iboralar: Fizika, texnika, tajriba, eksperiment, nazariya, kinematika, dinamika, statika,materiya, harakat, klassik mexanika, relyativistik mexanika, fazo, vaqt, sanoq tizimi, trayektoriya, ko'chish, tezlik, tezlanish. 2.Mexanika. Mexanik harakat. Mexanika - jismlarning yoki ularning qismlarini bir biriga nisbatan ko'chishidan iborat bo'lgan materiya harakatining eng sodda turi haqida ta'limotidir. Mexanikaning taraqiyoti kishilik jamiyatining madaniy tarixi bilan uzviy bog'langandir. XVII asrdaItaliyalik fizik va astronom G.Galiley (1564-1642) jismlar harakatiningasosiy qonunini to'g'ri tushuntirib berdi. Bu qonunni hamda o'z zamonasidagi olimlarning tajribalarni umumlashtirgan holda ingliz olimi I.Nyuton (1643-1727) mexanikaviy harakatning asosiy qonunlarini aniqladi va ularni ravshan va ixcham shaklda bayonqildi. Mexanika uch qismga bo'linadi: 1) kinematika 2) dinamika 3) statika Kinematikada jismlarning harakatini, bu harakatini yuzaga keltiruvchi sabablarni hisobga olmagan holda o'rganiladi. Dinamikada esa jismlarni harakatini yuzaga keltiruvchi sabablar (jismlar orasidagi o'zaro ta'sirlar) bilan bog'langan holda o'rganiladi. Statikada jismlarning muvozanat shartlari o'rganiladi. Klassik mexanika yoki Nyuton mexanikasiga dinamikaning uchta qonun asos qilib olingan. Nyuton mexanikasi keyingi ikki yuz yilda katta muvaffaqiyatlarga erishdi. Biroq fan rivojlanishi bilan klassik mexanika tushunchalariga mutloqa mos kelmaydigan faktlar ochildi (atom spektrining chiziqliligi, issiqlik nurlanishi, yorug'likni yutilishi, fotoeffekti, Kompton effekt va boshqalar). Bu faktlarni yangi nazariya-maxsus nisbiylik nazariyasi va kvant mexanikasi tushuntirib berdi. Kinematika elementlari Kinematika jism harakatini uni yuzaga keltiruvchi sabablarni tekshirmagan holda o'rganish bilan shug'ullanadi. Jismlarning fazodagi o'rnini belgilaydigan dekart koordinat tizimi va vaqt o'lchaydigan qurilma birgalikda sanoq tizimi deyiladi. Agar fazoda biror M moddiy nuqta joylashgan bo'lsa bu jismning sano tizimiga nisbatan egallagan holati M (X ,Y ,Z ,) 1 1 1 jismni koordinata boshi bilan tutashtiruvchi to'g'ri chiziqqa radius vektor (r) deyiladi. r =x +y +z 1i 1i 1k Ko'rilayotgan sharoitda shakli va o'lchamlarini e'tiborga olmasa ham bo'ladigan jismga moddiy nuqta deb ataladi. Jismning harakatlanish davomida chizgan chizig'i yoki qoldirgan iziga harakat traektoriyasi deyiladi. Harakat traektoriyasining uzunligi esa bosib o'tilgan yo'l deb ataladi. Jismning boshlang'ich va oxirgi vaziyatini tutashtiruvch to'g'ri chiziq kesmasiga ko'chish deyiladi. 3. Тezlik va tezlanish. r dr ...