Aktiv qarshilik, induktiv g'altak va kondensator ketma-ket ulangan o'zgaruvchan tok zanjiri uchun om qonuni

11-sinf fizika darsligi asosida 17-mavzu: Aktiv qarshilik, induktiv g'altak va kondensator ketma-ket ulangan o'zgaruvchan tok zanjiri uchun om qonuni Qarshiligi R bo'lgan rezistor, induktivligi L bo'lgan induktiv g'altak va sig'imi C bo'lgan kodensatorni ketma-ket ulab, zanjir tuzaylik (3.19-rasm) va uning uchlariga u=Um cosωt o'zgaruvchan kuchlanish beraylik. Iste'molchilar ketma-ket ulanganligi sababli ulardan o'tuvchi tok kuchlari bir xil bo'ladi. Bu tok kuchi qonuniyat bo'yicha o'zgarsin. Umumiy kuchlanish esa iste'molchilardagi kuchlanishlar tushuvlari vektorlari yig'indisiga teng: Bunda: U - zanjirdagi umumiy kuchlanish, UR- rezistordagi kuchlanish, UC - kondensatordagi kuchlanish va UL - g'altakdagi kuchlanish. Ularning amplitudaviy qiymatlarini UR, UC va UL bilan belgilab, vektor diagramma tuzaylik. Tok kuchi amplitudasini gorizontal o'q bo'ylab yo'nalgan vektor ko'rinishida olaylik (3.19-rasm). Aktiv qarshilikdagi kuchlanish tebranishlari fazasi tok kuchi tebranishlari fazasi bilan mos keladi. Kondensatordagi kuchlanish tebranishlari tok kuchi tebranishlaridan faza jihatidan ga orqada bo'ladi. G'altakda esa kuchlanish tebranishi tok kuchi tebranishidan ga oldinda bo'ladi Vektor diagrammada kondensatordagi kuchlanish va g'altakdagi kuchlanish UL= ωL·Imax qarama-qarshi yo'nalishda bo'ladi. Natijaviy kuchlanish ULC = UL-UC bo'ladi. Umumiy kuchlanish (U)ni topish uchun ULC vektorni UR vektorga qo'shamiz. 3.20-rasmdan . Bundan umumiy kuchlanishning maksimal qiymati ifodasi quyidagicha bo'ladi: Om qonuniga ko'ra Ularni (3-22) ifodaga qo'yilsa, Bu ifoda o'zgaruvchan tokning to'liq zanjiri uchun Om qonuni hisoblanadi. ifoda o'zgaruvchan tok zanjirining to'la qarshiligi deyiladi. Zanjirdagi tok tebranishlari va kuchlanish tebranishlari orasidagi faza farqini vektor diagrammadan foydalanib aniqlash mumkin: O'zgaruvchan tok zanjirining xarakterli xususiyati shundaki, generatordan olinadigan energiya faqat aktiv qarshilikdagina issiqlik energiyasi sifatida ajralib chiqadi. Reaktiv qarshilikda energiya ajralmaydi. Reaktiv qarshilikda davriy ravishda elektr maydon energiyasi magnit maydon energiyasiga, va aksincha, aylanib turadi. Davrning birinchi choragida, kondensator zaryadlanayotganida, energiya zanjirga beriladi va elektr maydon enegiyasi tarzida to'planadi. Davrning keyingi choragida bu energiya magnit maydon energiyasi ko'rinishida qaytadan manbaga beriladi. ...