D - elementlar va ular birikmalarining xossalari

D - elementlar va ular birikmalarining xossalari Reja: 1. d - elementlarning umumiy xarakteristikasi. 2. d - elementlarning tabiatda tarqalishi. 3. d - elementlarning asosiy birikmalarini olinishi. 4. Oksidlanish darajalari +1 va +2 bo'lgan elementlari. d - elementlar katoriga davriy jadvalning barcha guruhlari qo'shimcha guruhchalari (IV da VIIV gacha) elementlari kiradi. Lekin IIV guruhchaga kuruvchi lantanoidlar va aktinoidlar (f - elementlar) bundan mustasnodir. d - elementlarning uzicha xosligi: ularning barchasi metallar, tabiatda erkin holda va turli birikmalar, asosan oksidlar va sulfidlar xolida tarkalgan va ximiyaviy xossalari (n-1)d1:10 ns1:2 - elektron tuzilishi bilan izoxlanuvchi elementlardir. Bu elementlarni o'rganishni IV guruhcha elementlaridan boshlaymiz. IB guruhChA ELYeMYeNTLARI IV guruhchaga Cu(z=29) - mis; Ag(z=47) - kumush; Au(z=79) - oltin elementlari kiradi. Ularning umumiy tashqi elektron formulasi: Cu(3d10 4s1), Ag(4d10 s1) va Au(5d10 6s1) bo'lib, ular rangli va noeb (kameb) metallardir. Ularning asosiy xossalarini kursatuvchi ma'lumotlar quyidagi jadvalda keltirilgan: Tabiatda tarqalishi: eng ko'p tarkalgan minerallari katoriga SuFeS2 (mis kolchedani yoki xalqopirit), Cu2S (mis yaltirogi), Cu2O (kuprit), SuCO3* Cu(OH)2 (malaxit). Mis kumush va oltin erkin holda va boshqa metalarning (Pb, Zn, Cd) sulfidlari, arsenidlari tarkibida uchraydi. Oddiy moddalari: mis (kizil); kumush (ok-yaltirok), oltin (ko'p sarik)rangli eklari markazlashgan kubsimon tuzilishli metallardir. Ularning valent elektronlari katoriga (n-1)d10 va nS1 elektronlar kirgani uchun ularning qattiqligi va Tsuyukl ishkoriy metallarnikidan ancha yuqoridir. Umuman bu metallar boshqa metallarga karaganda ancha yumshoq va mexanik ishlov berish uchun kulaydir. Zichligi jihatidan ogir metallar jumlasiga kiradi. Ximiyaviy xossalari jihatidan ishkoriy metallaar va boshqa metallarga karaganda ancha passiv metallardir. Shu sababli fakat mis kislorod bilan ta'sirlashadi. Ammo kumush sulfidlari oksidlariga nisbatan ancha barqaror moddalardir. Uning isboti sifattida quyidagi: Cu2O (Gx.b.298 = -145,0 kjmol); Ag2O (-11,1); Au2O3(+78,7); CuO(+28,0); Cu2S(-89,0); Ag2S(-40,2) Mis metali ochiq nam havoda och yashil rangli parda - [Cu(OH)]2SO3 bilan koplanadi, kumush metali havoddagi N2S ta'sirida Ag2S hosil qilib korayadi. Vodorod bilan ular ta'sirlashmaydilar. Mis, kumush, oltin aktivlik katorida vodoroddan keyin joylashgani uchun kislotalar bilan ta'sirlashgandda fakat kislota koldigi anionnlari ta'siridaggina oksiddlanaddilar va xech kachon vodorod gazini ajratib chikara olmaydilar. Mis va kumushga HNO3 eritmalari, H2SO4 ninng kontsentrlangan eritmasi ta'sir etsa, oltin fakat kaynok H2SeO4 selenat kislota kontsentrlangan eritmasida va kontsentrlangan HCl (3 xajm) va HNO3 (1 xajm) aralashmalari (zar suvi) da eriydi, Cu + 2H2SO4 (k) CuSO4 + SO2 + H2O Ag + 2HNO3 (k) AgNO3 + NO2 + H2O Au + HNO3 + 4HCl H[AuCl4] + NO + 2H2O Bu metallar (oksidlovchilar bulmasa) ishkorlar bilan ta'sirlashmaydilar. Kizigi shundaki, bu metallarda kompleks hosil ...