Elektr va magnetizm fani. Elektr va magnetizmga oid umumiy ma'lumotlar. Elektr zaryadi

Elektr va magnetizm fani. Elektr va magnetizmga oid umumiy ma'lumotlar. Elektr zaryadi Reja: Fizikaning «Elektr va magnetizm» bo'limining qisqacha rivojlanish tarixi. Jismlarning zaryadlanishi va zaryadlar mavjudligining isboti. Elektr zaryadlarining saqlanish qonuni. Elektr zaryadlarining o'zaro ta'siri. nuqtaviy zaryad xaida tushuncha. Kulon qonuni. Kirish Jun matoga ishkalangan kaxraboning bazi bir yengil buyumlarni tortish kobilyatiga ega bo'lib qolishini to'quvchi aellar sezganliklarini bizning eramizdan avvalgi VII asrda yashagan grek filosofi Fales Miletiskiy yozib koldirgan edi. Undan ikki ming yildan ortik vaqt utgach, 1600 yili ingliz vrachi Jilbert ipakka ishkalangan shisha va bir kator boshqa moddalar xam shunday xossaga ega bo'lib qolishini topib, bu kashfiyotni yanada kengaytirdi. Bunday holatga keltirilgan jismlarni elekrlangan, eki aynan «kaxrabolangan» jismlar deb atala boshladi, chunki grekcha «elektron» so'zi kaxrabo demakdir. Deyarli ikki yuz yil davomida - XVII asr oxirigacha jismlarning elektrlanishini o'rganish sekin va, asosan, tabiatning boshqa hodisalarini o'rganishdan ajratilgan holda olib borildi. Asosan jismlarni ishqalanish yo'li bilan elektrlangan holatga keltirish va bu holatdagi jismlarning o'zaro ta'sir kuchlarini o'rganish bilan cheklanib kolindi. Elektr haqidagi ta'limotning bu bo'limii keyinchalik elektrostatika deb ataldi. 1979 yili Galvani tokning fiziologik ta'sirini kashf kildi. U yangi suyilgan bakani bel nervidan mis ilmokka ilib, balkonning temir panjarasiga osib qo'yilganda, bakaning muskullari xar safar panjaraga tekkanda qisqarishini sezdi. Garchi usha vaqtda, elekrlangan jismlarning muskullar orqali razryadlanishi tufayli muskullarning qisqarganligi malum bulsa-da, uzoq vaqtgacha elektr hodisalarning birligi kayd kilinmadi va «galvanik elektr» ishqalanish bilan hosil kilinadigan elektrdan farq qilib kelindi. Fakat XIX asr boshidagina elektr hodisalarning g'oyat turli-tumanligini kursatuvchi kator yirik kashfiyotlar kilindi: elektr tokining vujudga kelish sharoitlari urganildi, tokning issiqlik va magnit ta'siri topildi, dielektriklarning roli aniklandi va xokazo. XIX asrning ikkinchi yarmida elektr haqidagi ta'limot yanada tez rivojlandi. Faradey va Maksvelning ishlari natijada elektromagnit hodisalarning birligi aniklandi, elektromagnit to'lqinlar kashf kilindi va yorug'likning elektromagnit nazariyasi yaratildi. Elektr haqidagi ta'limot taraqqiyotining prinsipial ahamiyati nixoyatda kattadir: bir tomondan, bu ta'limot elektr xodislarini mexanika nuqtai nazaridan qarash mumin emasligini ravshan qilib kuygan bulsa, ikkinchi tomondan, elektr hodisalar barcha boshqa fizik protsesslar bilan o'zaro chuqur boglanganligini kursatib beradi. Nixoyat, elektr hodisalardan amalda foydalanish xam mxim ahamiyatga ega bo'ladi. Elektr haqidagi ta'limotning rivojlanishida rus olimlari kata rol uynaydilar. XVII asr o'rtalarida M.V Lomonosov G.V. Rixman bilan birgalikda chakmok hodisalarini urgandi va havoning elektrlanishi kutariluvchi okimlarning o'zaro ishqalanishi natijasida yuzaga keladi, degan xulosaga keldi. Lomonosov 1753 yili elektr efir zarralarining tez aylanma harakatidan iboratdir, degan o'z zamonasi uchun ilg'or bo'lgan fikrni aytdi. Shu 1753 yilning uzida Peterburg Fanlar akademiyasi «Elektr kuchining tabiati ...