Elektr zanjirlari

Elektr zanjirlari Reja: Umumiy tushunchalar. Elektr zanjirining asosiy qonunlari. Elektr zanjiridagi qarshiliklarni ulash sxemalari. UMUMIY TUSHUNCHАLАR Elektr zanjiri deb, elektr tokini xosil qiluvchi va uning oqib utishini ta'minlash uchun berk yo'l hosil qiladigan qurilmalar yig'indisiga aytiladi. Elektr zanjirlarini shartli belgilar yordamida tasvirlash elektrik sxema deb ataladi. Zanjirdan tok uzluksiz utib turishining asosiy sharti uning tarkibida elektr energiya manbaining bulishidir. O'zgarmas tok manbalari, iste'molchilari va ularni simlar bilan o'zaro ulashdan xosil qilingan berk kontur o'zgarmas tok zanjiri deyiladi. Elektr zanjiri va uning elementlari: Elektr zanjirlarini hisoblashda uning ba'zi - bir elementlarini bilish va ularni bir- biridan farqlash zarur. Tarmoq - bu elektr zanjirlarining bitta yoki bir nechta elementlari ulangan qismi bo'lib ulardan faqat bittayu bitta tok o'tadigan qismidir. 2-rasm. Tugun - bu elektr zanjirlarining 3 ta yoki undan ortiq tarmoqlari ulangan nuqtasidir. 3- rasm OM VA KIRXGOF QONUNLARI Oddiy holda elektr zanjiri uch qismdan iborat bo'ladi: 1. energiya manbai, 2. iste'molchi, 3. ulovchi simlar. Faqat chiziqli elementlardan iborat zanjir - chizikli elektr zanjiri deb ataladi. Zanjirdan o'tayotgan elektr tokining qiymati yoki kuchi o'tkazgichning ko'ndalang kesimidan vaqt birligi ichida o'tgan elektr zaryadlarining miqdori bilan aniklanadi, ya'ni tok kuchi zaryadlarning harakat tezligiga proportsional kattalikdir. Аgar zanjirdan o'tayotgan tokning yo'nalishi va qiymati vaqt davomida o'zgarmas bo'lsa, bo'nday tok o'zgarma tok deyiladi. Xalqaro birliklar sistemasida elektr tokining o'lchov birligi sifatida amper qabul kilingan. O'tkazgichning ko'ndalang kesimidan bir sekund davomida bir kulon elektr zaryadlari o'tgandagi tok kuchi bir amperga teng buladi. Manbaning Elektr Yurituvchi Kuchi tufayli uning qisma (klemma) larida ma'lum potentsiallar farqi yuzaga keladi. Potentsiali yukori bulgan kismani musbat deb, uni «+» ishora, potentsiali past bulgan kismani manfiy «-» ishora bilan belgilash kabul kilingan. Manbada (ichki zanjirda) elektr tokining yunalishi «-» ishoradan «+» ishoraga, ya'ni quyi potentsialli nuqtadan yuqori potentsialli no'qtaga yo'naladi. Tashki zanjirda esa aksincha «+» ishoradan «-» ishoraga, ya'ni yukori potentsialli nuktadan kuyi potentsialli nuktaga yunaladi. Material nisbatan yukori solishtirma utkazuvchan- likka ega bulgan materiallardir(mis, alyuminiy, pulat). Shuningdek, mazkur metallarning qotishma- lari (manganin, konstantan, nixrom va bosh.) dan xam keng foydalaniladi. Yuqorida keltirib utilgan materiallarga xos xususiyatlar quyidagi jadvalda keltirilgan Elektr zanjirining asosiy qonunlari. Om qonuni elektr zanjiriga oid asosiy qonun bo'lib, zanjirdagi tok va kuchlanish o'zaro qanday nisbatda bog'langanligini ifodalaydi. Bu qonunga ko'ra tarmoqlanmagan berk zanjirdagi tok EYuK ga to'g'ri proporsional zanjirning to'la qarshiligiga teskari proporsionaldir. Mazkur qonunga binoan quyida rasmda kursatilgan elektr zanjirdagi tok quyidagicha ifodalanadi. - Manbaning ichki qarshiligi, -ташки занжирнинг каршилиги. - Elektr uzatish liniyasining qarshiligi, -истеъмолчининг (нагрузканинг) каршилиги, ...