Elektromagnit maydondagi zaryad

Reja ELEKTROMAGNIT MAYDONDAGI ZARYAD Zamonaviy tasavvurlarga ko'ra kichik energiyalarda zarrachalar ikki turga bo'linadi. Birinchi turdagilar ichki tarkibi namoyon bo'lmaydigan elektron, proton - elementar zarrachalar bo'lsa, ikkinchi turdagilari shu elementar zarrachalardan tashkil topgan murakkab sistemalar atomlar, ionlar, molekulalar bo'lib, mikroskopik zarrachalar deyiladi. Наг ikkala turdagi zarrachalarni bundan keyin zarrachalar deb ataymiz. Juda katta sondagi zarrachalar to'plami makroskopik sistcma deyiladi. Zarrachalarning muhim xarakteristikalaridan biri ular orasidagi o'zaro ta'sirdir Zaryadning ikkita muhim xususiyati bor. Birinchisi. Zaryadlangan barcha elementar zarrachalarning zaryadi absolyut qiymati birday bo'lib, ishorasi bilan farq qiladi. Ikkinchisi, fundamental ahamiyatga ega bolgan zaryadning barcha hollarda saqlanish qonunidir. Bu qonun saqlanish qonunlari ichida eng fundamentali hisoblanadi. Mikroskopik elektrodinamikada zaryadlangan zarrachalar soni uncha katta bo'lmagan sistemalarning xossalari o'rganiladi. Klassik mexanikadan ma'lumki, zarrachalarning ta'sirlashishi oniy vaqtdagi ular orasidagi masofaga bog'liq bo'lgan o'zaro ta'sir potensiali (U(|r2|-|r1|) bilan aniqlanadi. Maydon fizik hodisa - o'zaro ta'sirni o'rganishning bir vositasi hisoblangan. O'zaro ta'sirning uzatilish tezligi chekli bo'lganligi sababli nisbiylik nazariyasida holat tubdan o'zgaradi: zarrachaga ta'sir etayotgan kuch uning shu vaqtdagi fazodagi o'rni bilan aniqlanmaydi, chunki bir zarrachaning fazodagi holatining o'zgarishi ikkinchi zarrachada qandaydir chekli vaqtdan so'ng ma'lum bo'ladi. Bunga ko'ra bir-biridan ma'lum masofada turgan zarrachalar bevosita ta'sirlashmasdan fizik real maydon orqali ta'sirlashadi deb hisoblashimiz kerak. Maydon fizik reallikka aylanadi. Shunday qilib, zarrachalarning ta'sirlashishi quyidagicha amalga oshadi: Bir zaryadlangan zarracha o'z atrofida maydon hosil qiladi va maydon o'z navbatida ikkinchi zaryadlangan zarracha bilan ta'sirlashadi. Klassik mexanikada har qanday sharoitda deformatsiyalanmaydigan mutloq qattiq jism tushunchasini kiritish mumkin edi. Nisbiylik nazari­yasida bunday tushunchani kiritib bo'lmaydi. Chunki turli sanoq sistemadagi kuzatuvchilar uchun jismning o'lchamlari turlicha bo'ladi. Bu misoldan ko'rinib turibdiki, maxsus nisbiylik nazariyasida mutloq qat­tiq jism tushunchasini kiritib bo'lmaydi. Shu sababli klassik nisbiylik nazariyasida real o'lchamga ega bo'lgan jism o'lchamsiz nuqta bilan almashtiriladi. Shuning uchun nisbiylik nazariyasida mutloq qattiq jism tushunchasi faqat ko'rilayotgan sanoq sistema uchun o'rinli bo'ladi. Boshqa sanoq sistemadagi kuzatuvchi uchun bu jism endi boshqa qattiq jismga o'tadi. Buni quyidagi misolda ko'rish mumkin. O'z o'qi atrofida aylanayotgan doiraviy disk masalasi. Tashqi elektromagnit maydonga kiritilgan zaryad uchun ta'sir integrali ikki qismdan iborat bo'ladi. Birinchisi, faqat zaryadli zarraga tegishli bo'lib Ikkinchisi esa maydonning zaryadga ta'sirini ifodalab, ularning xarakteristikalari bilan aniqlanadi. 4-potensial Ai va bizga shu vaqtga qadar ma'lum bo'lgan yagona 4-radius-vektor dxi yordamida yagona skalyar Aidxi kattalikni hosil qilish numkin. Maydon vektor xususiyatga ega bo'lganligi uchun koordinata va vaqtning funksiyasi bo'lgan 4-vektor bilan tafsiflanishi kerak. Bu vektor Ai bilan belgilanadi va 4-potensial deb ataladi. Ta'sir integrali skalyar, demak, integral ostida skalyar kattalik turishi ...