Fazo va vaqt tushunchasi

Fazo va vaqt tushunchasi Reja: 1. Fazo va vaqt bog'liqligi. 2. sanoq sistema. 3. Klassik mexanikada tezlik va tezlanish. 4. Moddiy nuqta kinematikasi. Moddiy nuqtalar harakatini xar qanday fizik hodisa kabi fazoda vaqt utishi bilan yuz beradi. Shuning uchun xar qanday fizik nazariya, jumladan klassik mexanika xam eng avvalo va vaqt haqidagi maolum tassavvurlarga asoslanishi kerak. Bu tassavvurlar tabiatda real mavjud bo'lgan moddiy jismlar orasidagi fazoviy munosabatlarni hamda turli fizik hodisalarning davomatligini va ular orasidagi vaqt munosabatlarini aks ettiradi. Dialektik mat-zm ta'limotiga ko'ra. Fazo va vaqt harakatidagi material mavjudligining asosiy formalaridir. Material doimo harakatda, harakat esa fazoda vaqt utishi bilan yuz beradi. Demak, fazo va vaqt xar doim bir biriga bog'liq koldagi harakatdagi materiya bilan birgalikda mavjud bo'lishi mumkin. Fazo va vaqtni bir biridan va harakatdagi materiayadan ajratib bulmaydi. harakatdagi materiya mavjudligining asosiy formalari bo'lgan fazo va vaqt xuddi materiyaning o'zi kabi oboektiv mavjuddir. Fazo va vaqt o'z tabiatiga ko'ra bir vaqtda xam absalyut xam, nisbiy bo'ladi: absalyutligi ularning moddiy oboektlari mavjudligining asosiy formulalari ekanligida, nisbiyligi esa ularning xossalari moddiy jismlar va maydalarning harakati va o'zgarishiga bog'liqligidadir. Fazo va vaqt haqidagi tasavvurlar o'zaro boglangan holda va harakatdagi materiya bilan birgalikda oboektiv mavjud bo'lgan real fazo va vaqtning aks ettirish kerak. sanoq sistemasi. Moddiy nuqta yoki jismlarning harakatini tekshirishda sanoq sistemalan foydalaniladi. Xar qanday aks qattiq jism bilan boglangan koordinatalar sistemasi va unga maxkamlangan bitta soat uzunlik va vaqt etalonlari bilan birgalikda klassik mexanikadagi sanoq sistemasini tashkil etadi. Buni batafsilrok tushintiraylik. Fazo bir jinsli va izotorop bo'lgani uchun uning xossalari xamma nuqtalarida va barcha yo'nalishlar bo'yicha bir xil fazo nuqtalari o'z belgisiga ega emas. Shuning uchun buni fazoning bir asosiy boshqasidan farqlab bulmaydi. Fazo nuqtasining holatini undagi biror moddiy jismlarga nisbatangina aniqlash mumkin. Shuning uchun xam bu bu maqsadda biror absolyut qattiq jism bilan boglangan sistemadan foydalaniladi. Koordinata sistemasi sifatida ortlari i, j, k bo'lib, xyz to'g'ri burchakli dekart koordinatalar sistemasidan foydalanilsa ixtiyoriy M nuqtaning unga nisbatan holati xyz koordinatalar yoki r gadius vektor bilan tulig aniklanadi. r=xi+yj+zk bunda x,y,z lar M nuqtaning koordinatalari r ning uklaridgi proyeksiyalari. Klassik mexanikaning sanoq sistemasi qattiq jism bilan boglangan koordinatalar sistemasi, unga maxkamlangan soat hamda uzunlik va vaqt etalonlaridan iborat. Moddiy nuqtaning fazodagi holati xyzt dan iborat 4 ta son bilan xarakterlanadi. Moddiy oboektining aniq vaqt momentida fazoning biror nuqtasida bo'lishi fizik vokea x,y,z,t kattaliklari esa vokea koordinatalari deyiladi. Ravshanki fizik vokealar ketma-ketligidan iborat. Bir-biriga nisbatan ixtiyoriy xarakterlanuvchi k va k' sanoq sistemalari berilgan ...