Fizikaning rivojlanish tarixi

Fizikaning rivojlanish tarixi Reja: XVI-XIX asrlarda fizika sohasidagi ilmiy izlanishlar; XX-asrda fizika fanining rivojlanishi. XVI-XIX asrlarda fizika sohasidagi ilmiy izlanishlar: Fizika tarixini 3 davrga bo'lib o'rganish mumkin: 1) qadim zamondan XVII-asrgacha bo'lgan davr; 2) XVII-asrdan XIX-asr oxirigacha bo'lgan davr. Bu davrdagi fizika fani, odatda, klassik fizika nomi bilan yuritiladi; 3) XIX-asr oxiridan hozirgi paytgacha bo'lgan davr. Hozirgi zamon fizikasi (yoki eng yangi fizika) shu davrga mansub. Turli hodisalarni va ularning sababini o'rganish qadimgi zamon olimlarining bizgacha yetib kelgan asarlarida aks etgan. Miloddan avvalgi 6-asrdan to milodiy 2-asrgacha bo'lgan davrda moddalarning atomlardan tashkil topganligi haqidagi tushunchalar va g'oyalar yaratildi (Demokrit, Epikur, Lukretsiy), dunyoning geosentrik tizimi ishlab chiqildi (Ptolemey), elektr va magnit hodisalari kuzatildi (Fales), statika (Pifagor) va gidrostatikaning rivojlanishiga asos solindi (Arximed), yorug'lik nurining to'g'ri chiziqli tarqalishi va qaytish qonunlari ochildi, miloddan avvalgi IV-asrda Aristotel o'tmish avlodlar va zamondoshlarining ishlariga yakun yasadi. Aristotelning ijodi yutuqlar bilan birga kamchiliklardan ham xoli emas. U tajribalarning mohiyatini tan oldi, ammo uni bilimlarning ishonchli belgisi ekanini inkor etib, asosiy e'tiborni farosat bilan anglashda, deb bildi. Aristotel ijodining bu tomonlari cherkov namoyondalariga qo'l kelib, uzoq, davrlar fan taraqqiyotiga to'sqinlik ko'rsatdilar. IX-XVI-asrlarda ilmiy izlanishlar markazi Yaqin va O'rta Sharq mamlakatlariga siljidi. Bu davrga kelib, fan rivojiga, jumladan, fizikaning rivojiga O'rta Osiyo olimlari ulkan hissa qo'shdilar. Fizika, matematika, astronomiya va tabiatshunoslikka oid masalalar Xorazmiy, Ahmad al Farg'oniy, Forobiy, Beruniy, Termiziy, Ibn Sino, Ulug'bek, Ali Qushchi va boshqa o'rta osiyolik olimlarning ishlarida o'z aksini topgan. Bu olimlarning fizikaga oid ilmiy ishlari, mexanika, geometriya, osmon mexanikasi, optika va turli tabiat xrdisalarini o'rganish bilan bog'liqdir. Xorazmiy o'rta ayerlarda, nazariy va amaliy tabiatshunoslik qali bo'lmagan davrda, dunyoviy fanlar, ilg'or ijtimoiyfalsafiy fikrlar ijodkori bo'lib chikdi. U Sharqning dastlabki akademiyasi Bayt ul Hikma (Donolar uyi) ning shakllanishida faol ishtirok etgan. Bu yerda uning rahbarligida arablar va boshqa xalqlar vakillari bilan bir qatorda Ahmad al Farg'oniy, Axmad Abdulabbos Marvaziy kabi o'rta osiyolik olimlar tadqiqotlar olib borganlar. Algoritm so'zi Xorazmiy so'zining lotincha transkripsiyasi bo'lib, bu so'zni algebra masalalarini yechishda birinchi marta qo'llagan edi. Ahmad al Farg'oniyning Osmon jismlari harakati kitobi IX-asrda bitilgan bo'lib, XII-asrda lotin tiliga, XII-asrda Yevropaning boshqa tillariga tarjima qilinib keng tarqalgan edi. Ahmad al Farg'oniy asarlari Yevropada Uyg'onish davri ilmiy tadqiqotchilarining asosini tashkil etgan asarlardan bo'ldi. U yorug'likning sinishi va qaytishini aniklagan. Farg'oniy stereografik proyeksiya nazariyasining asoschisi sifatida fazo jismlari harakatining tekisliklardagi proyeksiyalari nisbatlari asosida ba'zi bir kattaliklarni o'lchash mumkinligini isbotladi. Bu fikr bugun ham astrofizika fanida o'z qiymatini yo'qotmagan. Hakim Termiziy dunyoviy ...