Inersiya kuchlari. Noinersial sanoq tizimi

INERSIYA KUCHLARI. NOINERSIAL SANOQ TIZIMI Reja: 1. Noinertsial sanoq sistemasi. Inertsiya kuchi 2. Ilgarilanma harakatdagi inertsiya kuchlari 3. Tekis aylanuvchi sanoq sistemalari. Markazga intilma kuch va Koriolis kuchi a ' = a - a0 + an + ak (1) bo'yicha siljiydi va uni platformaga nisbatan tezligi v uk yo'nalishini uzgartadi. Bunda guyo jismga v tezlikka tik bo'lgan Fk Koriolis kuchi ta'sir kilayotgandek bo'ladi. Sharchaga ta'sir etuvchi kuchlar ma ' = ma - mao + m2 r + 2 mv bo'ladi. Bu noinertsial sanoq sistemasidagi dinamikani asosiy tenglamasidir. Bu yerda a noinertsial sanoq sistemadagi jismni barcha kuchlar ta'sirida olgan tezlanishidir. Shunday qilib: 1. Inertsiya kuchlari fakat noinertsial sanoq sistemadagina ta'sir qiladi. 2.Inertsiya kuchlari odatdagi Nyuton kuch-laridan farq qilib, ularni yuzaga kelish sabab-larini jismlarni o'zaro ta'siridan chikarib bulmaydi. 3. Inertsiya kuchlari uchun Nyuton II-qonunini kullab bulmaydi. Inertsiya kuchlarini yuzaga kelishini koi-notdagi butun jismlar yig'indisini ta'siri bi-lan bog'liq deyish mumkin. Gap shundaki inertsiaya kuchlari bilan tortishish kuchlari o'rtasida katta o'xshashlik bor : ikkalasi xam uzlari ta'sir qilayotgan jism massasiga proportsionaldir. Ba'zan kuchlarni umuman ajratib bulmaydi. M-n, fazoda korabl tezlanish bilan harakatlanayotgan bulsa kosmonavt orka devorga sikuvchi kuchni his qiladi. Kosmonavtni bu kuch ta'siridan olgan sezgilari tortishish kuchidan oladigan sezgilar-dan xech farq kilmaydi. Bunda kosmonavt uziga ta'sir etuvchi kuchni inertsiya kuchi deb ataladi. Agar kosmonavt korablni tinch turibdi deb olib, koinot korablga nisbatan a tezlanish bilan bulsin. Ikkinchi kuzatuvchi Yerda vagon utadigan joy yaqinida turibdi. Demak, ikkala kuzatuvchi xam inertsial sanoq sistemalari bilan boglangan. Endi Yerdagi kuzatuvchi oldidan utish paytida vagon tezlanish bilan harakatlana boshlasa, u noinertsial siste-ma bo'lib koladi. Bunda vagondagi shar vagon tezlanishiga teng tezlanish bilan qarama-qarshi harakatlanadi. Bunda kuzatuvchilar uchun sharni harakatini kuraylik. 1.Yerdagi kuzatuvchi uchun shar inertsiya konu-niga buysunib tekis to'g'ri chiziqli harakatini davom ettiradi. 2.Vagondagi kuzatuvchiga shar kuch ta'siri-siz harakatga kelishi kurinadi. Shar - a0 tezla-nish oladi. Kuzatuvchi shu tezlanishni yuzaga kel-tiruvchi kuchni axtarib topaolmaydi. Bu inertsiya qonuniga ziddir. Bu kelishmovchilikni inertsiya kuchlari tushunchasini kiritish bilan bartaraf kilamiz : sharni tezlanishi vagondagi jismga boshqa jismlarni ta'siri tufayli emas, balki vagonni Yerdagi kuzatuvchiga nisbatan tezlanuvchan xara-kati tufayli vujudga keladi. Shuning uchun noi-nertsial sanoq sistemadagi jismga ta'sir etuvchi bunday kuchlarni (Nyuton kuchlaridan farq ki-lish uchun) inertsiya kuchlari deyiladi. Bu kuch-larni jismlarga ta'siri xam Nyuton kuchlari-nikidek bo'ladi. (M. Inertsiya qonunidagi misol-lar ). Shuning uchun xam vagondagi shar inertsiya kuchi Fi = -ma0 ta'sirida harakatga keladi. Shuning uchun noinertsial sanoq sistemalarida jismga ta'sir etuvchi kuchlar Fn va Fi kuchlarni yig'indisi deb qarash kerak ...