Kinematika. Kinematikaning vazifasi. Nuqtaning harakat qonuniyatlarining berilishi

Reja Kinematika. Kinematikaning vazifalari. 2. Nuqtaning harakat qonunlarini berilish turlari. 3. Dekart koordinata o'qlaridan tabiiy o'qlarga o'tish. 4.Nuqtaning harakatini qutb, silindrik va sferik koordinatalar sistemalarida berilishi. 5.Nuqtaning harakat qonunlarini tuzish. Nuqtaning davriy harakatlarining qonuni. Kinematika. Kinematikaning vazifalari. Kinematika so'zi yunon (grek) tilidan olingan bo'lib «kinematos - harakat» degan manoni anglatadi. Nazariy mexanika fanida shu nomli qism bo'lib, bu qismda biz harqanday moddiy nuqta, qattiq jism yoki mexanik sistemalarning yani harqanday mexanizm va mashinalarning butun harakatlarini yoki ularning ayrim zvenolarini, yoki shu zvenolarining istalgan nuqtalarining harakat qonularini o'rganadi. Lekin biz bu qismda shu moddiy nuqta yoki qattiq jismlarning massalarini etiborga olmasdan o'rganamiz, keyinchalik esa shu harakatlarni ularning massalariga bog'liq ravishda alohida dinamika qismida o'rganamiz. Shu sababli bu qismda moddiy nuqta so'zini o'rniga to'g'ridan to'g'ri nuqta degan so'zdan foydalanaveramiz, yani nuqtaning massasini katta-kichikligini etiborga olmaymiz. Kinematika qismining asosiy vazifasi nimadan iborat degan savolga quyidagicha eavob berish mumkin: Bu qismda ixtiyoriy nuqta, qattiq jism yoki mexanik sistemalarning yaxlit harakatlarini yoki ularning istalgan nuqtalarining traektoriyasini, uning tezliklari va tezlanishlarini istalgan vaqt uchun aniq hisoblab beruvchi qoidalar o'rganiladi. Harqanday mashinani yani foydali ish bajaruvchi uskunani o'rganish, uning harakat qonunlarini o'rganishdan iborat bo'lib, ularni o'rganish uchun ushbu harakatni birorta nisbiy qo'zg'almas bo'lgan hisob sistemasiga nisbatangina aniqlash mumkin bo'ladi. Bunday hisob sistemasi uchun Evklid fazosini tanlab olingan. Evklid buyuk yunon olimi bo'lib, eramizdan oldingi 3 asrda Aleksandriya shahrida (Misrda) yashab ijod qilgan. Evklid fazosining koordinata o'qlari to'g'ri chiziqlardan iboratdir. Aslida yer sharimizning sirtida yotuvchi koordinata o'qlarini o'tkazsak bu chiziqlar yoysimon chiziqlardan iborat bo'ladi, lekin biz yerning radiusiga nisbatan o'ta qisqa masofalardagi harakatlarni o'rganganimiz uchun, bunday cheklanish o'rinli deb hisoblanadi. Turli xil foydali ish bajaruvchi mashina va mexanizmlarning zvenolari malum qonuniyatlar bilan harakat qiladilar. Shu mashina va mexanizmlarni loyihalashda, shu zvenolarining qanday qonuniyatlar bilan harakat qilishlari oldindan belgilanadi. Nazariy mexanikada fazoni uch o'lchovli deb fabul qilinadi, va universal vaqt mobaynida o'lchanadi. Universal vaqt deganimizda uning o'tishi joyga bog'liq emasligini tushuniladi, yani dunyoning qaysi nuqtasida bo'lmaylik vaqt hardoim bir xil o'tishini takidlanadi va 1 sekund vaqt oralig'i deb, bir sutkaning 246060 ulushiga aytiladi. Vaqt sekundlarda o'lchanib, lotincha « s » - harfi bilan belgilanadi. Uzunlik o'lchovi sifatida metr qabul qilingan bo'lib lotincha «m» harfi bilan belgilanadi. Kinematika qismida vaqt va uzunlik o'lchovlaridan boshqa o'lchov birliklari ishlatilmaydi. 2. Nuqtaning harakat qonunlarini berilish turlari. Nuqtaning harakatini o'rganishni uch xil usulda olib boriladi: tabiiy o'qlar orqali, koordinata o'qlari va vektor usulida. a) Nuqta harakati qonunini tabiiy o'qlarda berilishi. Faraz qilaylik birorta nuqta ...