Moddiy nuqta dinamikasi

Moddiy nuqta dinamikasi Reja: 1.Dinamika. Nyuton I qonuni. Inertsial sanoq tizimlari. 2.Kuch. Nyuton II qonuni. Massa. 3.Nyuton II qonuni. 4.Massaning additivligi. Kinematika - kuchish va vaqt orasida aloqa urnatgan bulsa, dinamika u yoki bu kuchishni yuza keltiruvchi sababni o'rganadi. Tajribadan kurinadiki, Yerda yoki uni sirtiga yaqin masofada harakatlanuvchi xar qanday jism o'z-uzicha tux-taydi. Uning harakatini doim birday davom etti-rish uchun unga ta'sir kursatib turish kerak. Bu nuqtai-nazar Aristotel zamonidan Galiley (1564-1642) gacha xukumronlik kildi. Galiley, bi-rinchi bo'lib, harakatni tuxtashi ishqalanish na-tijasi ekanini kursatadi. U jism o'zaro ta'sir-siz to'g'ri chiziqli va tekis harakatida bo'lishini, agar jismga ta'sir kursatilsa u tezlanish oli-shini seza bildi. Nyuton 1687 y bosilgan Natural falsa-fani matematik asoslari kitobida Galiley fikrlarini umumlashtirib, tuldirdi va dinami-kani uchta qonuni taklif etdi. 1 qonuni : Xar qanday jismga boshqa jismlar ta'sir etmasa u uzining tinch holatini yoki to'g'ri chiziqli tekis harakatini saklaydi.(F=0, V=0 yoki V=const ); jismning bunday qobiliyati inertsiya (faoliyat-sizlik) deyiladi. Shu-ning uchun 1-qonunni kupincha inertsiya qonuni dey-iladi. Nyuton o'z qonunini berishda harakatni nisbiy xarakterda bo'lishiga e'tibor bermagan. Biz tinchlik va harakat nisbiy tushunchalar eka-nini bilamiz. Jismni tinch holati yoki to'g'ri chi-zikli tekis harakati nisbiy bo'lib, u sanoq siste-masiga bog'liq. Nyutonning 1-qonuni bajarila-digan sanoq sistemasi inertsial sanoq sistemasi deb, aks holda noinertsial sanoq sistemasi deb yuritiladi. Ularni farqini bilaylik. Agar koor-dinata sistemasi, ichida odam bo'lgan poezd bilan boglangan bulsa poezd tinch turgan yoki to'g'ri chiziqli tekis harakat kilganda 1-qonun inertsiya qonuni bo'ladi. Demak, poezd bilan boglangan koordinata sistemasi inertsial sanoq sistemasi bo'ladi. Agar poezd silkinsa (tezlashsa yoki sekin-lashsa), odamni fikricha poezdga ta'sir kursatil-masa xam, predmetlar tusha boshladi. Bunday xa-rakatda poezd bilan boglangan sistema inertsial bulmaydi. Ammo, Yerdagi kuzatuvchi (va Yer bilan boglangan sanoq sistemasi uchun) poezddagi hodisa inertsiya qonuniga buysungan holda bo'ladi. Inertsial sistemaga nisbatan to'g'ri chiziqli tekis harakat qiluvchi xar qanday sistemani o'zi xam inertsial,tezlanish bilan yoki egri chiziqli harakatlanuvchi sistema noinertsial bo'ladi. o'z navbatida Galiley berk sistemani ichida turib o'tkazilgan mexanik tajribalar bilan shu sistema tinch turibdimi yoki to'g'ri chiziqli tekis harakat kilayaptimi bilib bulmasligini ya'ni nisbiylik prinsipini kursatgan edi. Klassik mexanikada ayni vaqtda jismga boshqa jismlar tomonidan kursatilayotgan ta'-sirning kattaligini va yo'nalishini xarakter-lash uchun kuch tushunchasi kiritiladi. Bir jism ikkinchi jismga ta'sir etib uning holatini (tezlanish berish, deformatsiyalash ) o'zgarishiga sabab bo'luvchi fizik kattalik kuchdir. Kuch fizi-kada asosiy kattaliklardan bo'lib, u kuyilish nuqtasi, kattaligi va yo'nalishi bilan belgila-nadi. Ta'sirlashuvlar tabiatiga karab kuchning kattaligi va yo'nalishi turli qonunlar orqali aniklanadi. Masalan, jismlarning ta'sirlashu-vi butun olam tortilish qonuni, zaryadlarni ...