Molekulyar biofizika

REJA: 1. Biomakromolekulalar tuzilishining struktura asoslari. 2. Biomakromolekulalardagi ta'sirlashuvchi kuchlar. 3. Domenlar va oqsilning uchlamchi strukturasi. Molekulyar biofizika Biopolimerlar zanjir shaklidagi tirik va egiluvchan molekulalardan iborat, yuqori Molekulyar birikmalardir. Zanjir shaklidagi tuzilish chiziqni (oqsillar, nuklein kislotalar, kauchuk, guttapercha, sellyunoza), shoxlangan zanjir (glikogen, aminopektin) yoki fazoviy to'r (ba'zi bir oqsillar) shaklida bo'lishi mumkin. Polimerlarga ste­reospesifiknik (xiralik) xarakterni bo'lib, molekulaning stereos­pesifiknigi ikki tur oyna simmetriyasi- stereoizomerlar: o'ng-D va chap L-forma holatida uchraydi. Nuklein kislotalar tarkibiga qand­larning D-qator, oqsillar tarkibiga esa, aminokislotalarning L-qator vakinlari kiradi. Molekulaning xiraligi qutblangan nurni turlicha yutish va burish xossalari bilan farqnanadi. Organizm uchun L- va D-formalarning antipodlari o'zaro farqlanadi. Shunday modda­lar borki, ularning bir formasi zaharli bo'lsa, boshqasi zararsiz, L-aspargin kislota mazaga ega emas, ammo uning antipodi D-asparagin kislotasi shirin. Biomakromolekulalar tuzilishining struktura asoslari. Molekulaning stereospesifiknigi ularning kimyoviy xossalarida o'z aksini topadi. Masalan, hayvonlarning proteonitik fermentlari faqat L-aminokislotalardan tarkib topgan oqsillarni gidrolizlay oladi. Sibir yazvasi bakteriyalari po'stidagi oqsil tarkibida D-glutamin kisnota bo'lgani uchun ular proteolitik fermentlar ta'siridan parchalanadi. Oqsillar va nuklein kislotalardan tashqari ba'zi bir qandlar Biopolimerlar jumnasiga kiradi. Hujayraning muhim polisaxaridlari - kraxmal (amiloza va aminopektindan iborat ikki formada), o'simliklar sellyunozasi, bo'g'imoyeqlilar xitini, hayvon kraxmali- glikogen amilazadan farqlanib, tarmoqlangan shaklga ega. Oqsillar va nuklein kislotalar informasiya saqlovchi va tashuvchi makromonekular bo'lib, ularda informasiyaning kodlanishi, ularga mos aminokisnota, nukneotid xarflari vositasida amalga oshiriladi. Mutasiyalar tufayli informasiya teksti o'zgaradi. Polisaxaridlar Makromolekulasi bir xil zvenolardan iborat bo'lgani uchun, informasiyaga ega emas. Shuning uchun ular tayanch va oziqa vazifalarini bajaradi. Oqsil va nuklein kislotalar molekulalari, kovalent bog'lar orqali bog'langan monomerlarning muntazam va anqk ketma-ketnilidan tashkil topadi. Mazkur ketma-ketnikdagi monomerlarning soni va takrornanish tartibi Makromolekulaning birnlmchi strukturasi . deb ataladi. Birlamchi, Ikkilamchi va uchnamchi strukturalar Polimer zanjiridagi aminokislota qoldig'larining muayyan tipi va ularning muntazam ravishda davriylik bilan takrorlanib kelishi, oqsillar turi va funksiyalarining xilma- xilnigini ta'minlaydi. Nuklein kislotalarning birlamchi strukturasi qand (RNKda riboza, DNKda dezoksiriboza) bilan fosfat kislota qoldig'i ularni zvenolarining takrorlanishidan iborat. Har bir uglevod zvenosiga azot asoslaridan (adenin, timin, guanin, sitozin) birikadi, ya'ni DNK va RNK tekstlari, to'rt xarfni alifbe bilan yozilgan. RNKda timin o'rniga urasil kirgan. DNK- nukleotid tarkibi Chargaff qoidasiga bo'ysunadi: molekuladagi A soni T soniga, S esa G soniga teng, purinlar (A+G) soni piramidinlarsoni (S+T)ga teng, ya'ni (A+G)(S+T) = 1. Oqsil va nuklein kislotalar strukturasining o'ziga xos alohidanigi - struktura erkin energiyasining minimal kattaligi bilan xarakterlanadigan kimyoviy guruhlar barqarorligidir. Bunday holatga ko'pincha vodorod bog'lari hosil qilish orqali erishiladi. Monomerlarning fazoviy muntazamligi Ikkilamchi strukturani shakllantiradi. Amid guruhi (-N-H) ...