Nisbiylik prinsipi. Galiley almashtirishlari. Tezliklarni qo'shish

Nisbiylik prinsipi. Galiley almashtirishlari. Tezliklarni qo'shish Reja. 1.Sanoq sistemalari. 2.Nisbiylik prinsipi. Ќarakatning nisbiyligi. 3.Galiley almashtirishlari. 4.Tezliklarni qœshish. Sanoq sistemasi. Jismlarning ќarakatini tavsiflash uchun sanoq sistemasi kiritiladi. Jismlarning ќarakati shu kiritilgan sanoq sistemasiga nisbatan tavsiflanadi. Agar sanoq sistemasi tinchlikdagi yoki tœђri chiziqli tekis ќarakatlanayotgan jismga berkitilgan bœlsa, bunday sanoq sistemalarini inertsial sanoq sistemalari deyiladi. Agar sistema tezlanishli ќarakatlana¸tgan jismga berkitilgan bœlsa, uni noinertsial sanoq sistemasi deyiladi. Gapiley almashtirishlari. Tezliklarni qœshish. Nisbiylik prinsipi. Sanoq sistemalarining ta'rifiga ko'ra ular cheksiz kœp bœlishi mumkin. Shu sababli, bir sanoq sistemasiga nisbatan aniqlangan jismning ќarakati qonunini ikkinchi boshqa sanoq sistemasiga nisbatan yozish uchun almashtirish qonunlarini bilish zarur bkladi. K inertsial sanoq sistemaga: (ISS)ga nisbatan K ISS OX œqi bo'yicha tezlik bilan ќarakatlanayotgan bklsin (1-rasm). Bu holda moddiy nuqtaning K ga nisbatan koordinatalari x,u,z bilan K ga nisbatan Galiley almashtirish qonunlari œrinli: Bu holda, Galiley almashtirishlari asosida k va k'ga nisbatan tezliklar u va u' quyidagicha aniqlanadi: U = U'+V, bunda U = dxdt, U'= dx'dt ; k va k'ga nisbatan tezliklarning OU va OZ proyeksiyalari bir-biriga teng (Uu=U'u, o'z=o'z').Galiley almashtirishlarida, K va K' dagi vaqtning utishi (soatlarning yurishi) bir xil dir deb faraz etildi, yani t = t'. Shunday qilib, jismning ќarakati sanoq sistemaga nisbatan aniqlanadi, u nisbiydir. Nisbiylik prinsipi. Mexanik qonunlarning ifodalari barcha ISS larda bir xil shakda bœladilar, yani bir ISS dagi mexanik jarayonlar, boshqa ISS da ќam xuddi ushanday tarzda kechadi. Mexanik ќarakatlarni tadqiq qilish orqali bir ISS ni ikkinchi ISS dan farqini bilish mumkin emas. Bu mexanikadagi Galileyning nisbiylik prinsipidir (Keyinrok kuramiz: na fakat mexanik jarayonlar yordamida, balkim ќar qanday fizik jarayonlar va hodisalar yordamida bir ISS ning ikkinchi ISSdan farqini (uning afzalligi yoki kamchiligini) bilish mumkin emas, yani nisbiylik prinsipi umumiy holda ќam œrinli). Nisbiylik prinsipini Galiley olgan misolda va boshqa misollarda tushuntirib, talabalarda bu prinsip mukammal shakllantirilishi lozim. A D A B I Yo T L A R. 1. Dj. Orir Populyarnaya fizika, Mir, M., 1964. 2. G.Lindner Kartina sovremennoy fiziki, Mir,M., 1977. 3. E.Rodjers Fizika dlya lyuboznatelnix tt 1-3 1969, 1970, 1971. 4. A. Boydedaev, D.Shodiev. Maxsus nisbiylik nazariyasi (rotoprint) T.1994. ...