Oksidlanish - qaytarilish reaksiyalari

Oksidlanish - qaytarilish reaksiyalari Reja: 1. Oksidlanish-qaytarilish reaksiyalarining hayotdagi o'rni, turli-tumanligi. 2. Oksidlanish-qaytarilish reaksiyalari tiplari. (atomlar va malekulalararo; ichkimolekulyar disproportsiyalanish). 3. Oksidlanish-qaytarilish reaksiyalarni borishiga temperaturaning, muhitning, katalizatorning ta'siri. 4. Oksidlanish-qaytarilish reaksiyalarni tenglashda elektron-balans va elektron-ion usullar. 5. Amaliy mashqlar. Oksidlanish qaytarilish jarayonlari. Oksidlanish-qaytarilish reaksiyalari. Oksidlanish-qaytarilish reaksiyalarining turlari. Oksidlanish-qaytarilish reaksiyalarining tenglamalari uchun koeffitsiyentlarni tanlash. koeffitsiyentlar tanlashning ikki usuli: Elektron- balans usuli, ion-elektron usuli: Oksidlanish-qaytarilish sistemalari. Atomlari yoki ionlari elektron beradigan moddalar qaytaruvchilar, elektron biriktiruvchi moddalar oksidlovchilar deb ataladi. Masalan, Mg bilan Sl 2 orasidagi reaksiyada elektronlar magniydan Sl 2 ga o'tadi. Mg + Sl 2 = Mg Sl 2 Mg - 2e → Mg 2+ (oksidlanish) Sl 2+ 2e → 2 Sl (qaytarilish) Xlor magniyni oksidlaydi, yani oksidlovchi rolini bajaradi, o'zi esa qaytariladi. Vodorod atomlari elektron yo'qotish ham, elektron biriktirib olish ham mumkin. Demak, vodorod sharoitga qarab ham qaytaruvchi, ham oksidlovchi xususiyatlarini nomoyon qila oladi. Metalmaslar ham shunday xususiyatga ega. Faqat neytral atomlar emas, balki ionlar ham elektron berish yoki biriktirishi mumkin: S2- -2e →So (oksidlanish) Fe2+ - e →Fe3+ (qaytarilish) Demak, oksidlanish-qaytarilish reaksiyasi yagona jarayondir. Oksidlanish vaqtida qaytarilish sodir bo'ladi, qaytarilish bilan bir vaqtda oksidlanish jarayoni ham boradi. Bulardan tashqari malekuladagi bir atomning o'zi oksidlanish va qaytarilish mumkin. Bu xildagi oksidlanish-qaytarilish reaksiyasi disproportsiyalanish deyiladi. Masalan: 3 N NO3=HNO3+2NO+H2O N3+-2e → N5+ 1 (qaytaruvchi oksidlandi). N3+-e → N2+2 2 (qaytarildi oksidlovchi). Molekulyar oksidlanish - qaytarilish jarayoni ham mavjud. Bunda ham oksidlanish va qaytarilishda bitta molekulaning o'zigina ishtirok etadi. Masalan: 2KClO3=3O2+2KCl Cl+5+6e =Sl1- 6 2 qaytarildi (oksidlovchi). O-2-2e =Oo 2 6 oksidlandi (qaytaruvchi). Demak, oksidlanish-qaytarilish reaksiyalari uch turda uchraydi. 1.Molekulalararo (yoki ionlararo) oksidlanish-qaytarilish: 2.Ichki molekulyar oksidlanish-qaytarilish: 3.Disproportsiyalanish reaksiyalari. Oksidlanish - qaytarilish reaksiyalarining tenglamalarini tuzish. Oksidlanish - qaytarilish reaksiyalarida elektronlar qaytaruvchidan oksidlovchiga o'tadi, bunda bergan elektronlarning umumiy soni oksidlovchi qabul qilgan elktronlarning umumiy soniga ham teng bo'ladi. Oksidlanish - qaytarilish reaksiyalarining tenglamalarini ikki usul bilan tuzish mumkin. 1.Oksidlanish darajalarining o'zgarishiga asoslangan usul. 2.Yarim - reaksiyalar usuli. Birinchi usul bo'yicha Al bilan Cu Cl2 orasidagi reaksiyani ko'rib chiqamiz. Al+CuCl2=AlCl3+Cu Bu reaksiyada sxemani koeffitsentlarsiz tuzdik. Ikkinchi usul bo'yicha shu reaksiyada elementlarning oksidlanish darajalari o'zgarganini aniqlaymiz, shu bilan qaysi modda oksidlovchi va qaysi modda qaytaruvchi ekanligini aniqlab olamiz, masalan: Alo+Cu+2Cl2=Al+3Cl3+Cuo Reaksiya sxemasidan ko'rinib turibdiki, Al ning oksidlanish darajasi 0 dan +3 gacha ortadi, Cu ning valentligi esa +2 dan 0 gacha kamayadi. Demak, Al - qaytaruvchi, Cu Cl2 - esa oksidlovchi, chunki Cu2+ ioni elektron biriktirib oladi. Oksidlanish va qaytarilish jarayonlarini ifodalaydigan elektron tenglamalar tuzamiz: Alo-3e=Al+3 ...