O'ta o'tkazuvchanlik

O'ta o'tkazuvchanlik Reja: 1. O'ta o'tkazuvchalik holatidagi modda xossalari 2. Magnit matdonida o'ta o'tkazuvchanlik hodisasi 3. O'ta o'tkazuvchanlikga elektr maydoning ta'siri O'ta o'tkazuvchanlik holatidagi modda xossalari. Hozirgi paytgacha o'ta o'tkazuvchanlik hodisasi ustida keng miqyosda izlanishlar olib borilmoqda va bu hodisani tushuntirish borasida katta yutuqlarga erishilgan. O'rganishlar asosida hozirgi vaqtda yigirmadan ortiq sof metallar, yuzdan ortiq qotishma va ximiyaviy birikmalardan iborat o'ta o'tkazgichlar aniqlangan. Shu narsa qizikki, odatdagi temperaturalarda eng yaxshi o'tkazgichb bo'lib hisoblanadigan metallar absolyut nol temperaturada o'ta o'tkazgichlarga aylanmaydi. Metallning o'ta o'tkazuvchanlik holatiga o'tish temperaturasi kritik temperature Tk deb yuritiladi. Masalan, o'ta otkazgichlardan talliy, qalayi va qo'rg'oshin uchun kritik temperatura, mos ravishda 2.35K, 3.73K va 7.19K ga teng. O'ta o'tkazgich holatning asosiy xususiyati 1933-yilda V.Meyssner va R.Oshenfeld tomonidankashf qilingan va tashqi magnit maydonni o'ta o'tkazgich ichidan itarib chiqarish hodisasi Meyssner effektidan iborat. O'ta o'tkazgich ferromagnitga teskari ideal diamagnetik xossasiga ega. O'ta o'tkazgich ichida magnit maydon nolga teng. Meyssner effektini ichki maydonni o'zgarmasligidan iborat ideal o'tkazuvchanlikning zaruriy sharti deb hisoblash noto'g'ri ekanligini Maksvell tenglamalariga asoslangan analizdan ko'rinadi. 2.Magnit maydonida o'ta o'tkazuvchanlik hodisasi Magnitning o'ta o'tkazgich holatini tashqi magnit maydon H ta'sirida buzish mumkin. Maydon kuchlanganligining ushbu qiymatini kritik cheklanganlik H deyiladi.(1-rasm) 1-rasm. O'ta o'tkazuvchanlik holatiga o'tishda temperaturaning magnit maydonga ta'siri. Agar bunday moddadan berk zanjir yasab, unda tok hosil qilinsa , u holda tok zanjirda istagancha uzoq vaqt sirkulyatsiya qilishi mumkin. Chunki tok tashuvchilar o'z energiyasini o'tkazgichni qizdirish uchun sarflamaydi. Absolyut nolga yaqin temperaturalarda bir qator metall va qotishmalarning elektr qarshiliklari birdaniga sakrab nolga yalanadi, ya'ni modda o'ta o'tkazuvchanlik holatiga o'tadi. O'ta o'tkazuvchanlik xususiyatiga ega bo'lgan metallarning tashqi magnit matdonga joylashtiraylik va temperaturani pasaytirib boraylik. Kritik temperaturadan yuqori (TT) temperaturalarda metalldagi magnit maydon noldan farqli, (TT) da esa metalldagi magnit maydon induksiyasi nolga teng (B=0) bo'ladi. (2-rasm) TT TT 2-rasm Boshqacha aytganda, metal o'ta o'tkazuvchanlik holatga o'tganda magnit iduksiya chiziqlarini o'zidan itarib chiqaradi. O'ta o'tkazgichdan qilingan biror jismni biz avval sovitib, o'ta o'tkazuvchan holatga keltirib, so'ngra induksiyasi (jism kiritilmaganda) B=H ga teng bo'lgan tashqi magnit maydonga kiritdik deylik. Magnit maydon ulanganda o'ta o'tkazgichda qo'shimcha B= induksiya hosil qiluvchi induksion toklar paydo bo'ladi, bu qo'shimcha induksiya Lens qonuniga muvofiq B tashqi induksiyani kompensatsiyalaydi. Odatdagi o'tkazgichda induksion toklar darhol so'nadi va faqat magnitlovchi g'altak yuzaga keltirilgan oqimgina qoladi. O'ta o'tkazgich bo'lgan holda esa kompensatsiyalovchi toklar mutloqo so'nmaydi va shuning uchun jism ichida natijaviy induksiya hamma vaqt B=B+B=0 bo'ladi. Tashqi fazoda natijaviy induksiya chiziqlari 2-b rasmda ko'rsatilgandek bo'ladi: ularni jism o'zidan itaradi va ...