Rentgen nurlarining difraksiyasi

Rentgen nurlarining difraksiyasi RYeJA. Fazoviy panjra haqida tushuncha. Rentgen nurlarining kristallar fazoviy panjarasidan difraksiyaini kuzatish. Rentgen nurlarini elektromagnit to'lqinlaridan iboratligi. Vulf-Bregglar sharti. Rentgenostruktura analizi haqida. Biz yuqorida difraksion hodisalarning umumiy qonuniyatlarini ko'rib chikdik. Nurlar yassi ekranlarga karaganda murakkabrok obyektlardan kaytganda difraksiya hodisasi yanada murakkablashadi. Murakkablashish dariy va nodavriy fazoviy panjaralarda yuzaga keladi. Bu hodisani birinchi navbatda Rentgen nurlarining qattiq jism kristal panjarasidan kaytgandagi difraksiyasini ko'rib chikaylik. Bunday tajribani birinchi marta 1912 yilda Laue o'z xodimlari bilan amalga oshirdi va rentgen nurlarining elektromagnit xususiyatini (oshiradi va rentgen nurlari) isbotladi. Rentgen nurlarining to'lqin uzunligi yorug'lik to'lqin uzunligidan ming marta kichikdir, shuning uchun difraksion panjara sifatida oddiy difraksion panjaradan foydalanib bulmaydi. Difraksion panjara sifatida uch o'lchovli davriy strukturalardan , yani qattiq jism kristall panjarasidan foydalanish mumkin (35-rasm). Kristallga tushayotgan 1, 2, 3, 4 nurlar kristall panjara atomlarini uygotadi va atomlar ikkilamchi to'lqin tarkatuvchi manba bo'lib koladi. Bu ikkilamchi 1, 2 , 3 to'lqinlar difraksion panjara tirkishlaridan hosil bo'lgan ikkilamchi to'lqinlar kabi o'zaro interferensiyalanadi. Bu interferensiyalanadigan nurlar I , II, II va xakozo atom tekisliklaridan kaytganday bo'lib koladi. Bu tekisliklar orasidagi masofani d deb olinsa 21 va 31 nurlarning yullar farqi δ = CB+BD bo'lib, δ = mλ bo'lganda bir birini kuchaytiradi, CB= BD = d sinα , δ = 2d sinα Demak 2d sinα = mλ (1 ) bulsa, m = 1, 2, 3, 4 . . . )r Rentgen nurlari bir birini kuchaytiradi. Kristallografiyada d kristall panjara doimiysi deyiladi. burchakni uzgartirib har xil tartibdagi kaytishlarni hosil qilishi mumkin. yuqoridagi (1) shartni Vulf va Bregglar sharti deb yuritiladi. Rentgen nurlarining difraksiyasi kristallar, suyuqliklar, amorf, qattiq jismlar va xoka'zolarni strukturalarini o'rganishda ko'p kullanishlarga ega. dan atomlararo masofani aniklab, qattiq jismlar strukturasi haqida fikr yuritish mumkin. Fizika va texnikada rentgen nurlari difraksiyasi yordamida kristallarning tuzilishini o'rganadigan bo'limi rentgeno strukturaviy analizi deyiladi. FOYDALANILGAN ADABIYoTLAR. G.S. Landsberg. UMUMIY FIZIKA KURSI. «Ukituchi».1981 Y. I.V. Savelev. UMUMIY FIZIKA KURSI. II t. OPTIKA, ATOM FIZIKASI, ATOM YaDROSI VA ELYeMYeNTAR ZARRAChALAR FIZIKASI. «Ukituchi» T. 1976 y. F.A. Korolyov. FIZIKA KURSI. OPTIKA, ATOM VA YaDRO FIZIKASI. «o'qituvchi»,T. 1978 y. ...