Spektral seriyalar va energetik sathlar

Spektrial seriyalar va energetik satxlar RYeJA: Spektrlar va ularning turlari. Modda, molekula, atom, yadro va elementar zarralar spektri xašida umumiy tushuncha. Chizišli spektrlarning eksperimental šonuniyatlari. Spektral termlar. Rittsning kombinatsion prinsipi. Satxlar sxemasi va ¢tishlar. Yadro fizikasida termlar sxemasi. Tutash, y¢l-y¢l va chizišli spektrni kvant mexanika nuštai nazaridan tushuntirish. Nurlanish šonuniyatlarini klassik tasavvurga zidligi. 6.1. Spekrtr va energetik satxlar. Spektrlar va ularning turlari Klassik fizikaning eng oђir muammolaridan yana biri-bu atom nurlanishining spektrini tushuntirish edi. Mazkur ma'ruzada shu xašda gaplashamiz. Elektromagnit nurlanishining intensivligini chastota b¢yicha tašsimlanishiga spektr deyiladi. Mendeleev davriy sistemasidagi xar bir kimyoviy elementning nurlanishi fašat ¢ziga xos b¢lgan spektrga ega. Bu ajoyib xossa fašat atom spektrlari sohasi bilangina cheklanib šolmay, shu bilan bir šatorda molekula, yadro va xattoki elementar zarralarga xam taalušlidir. Mazkur barcha sodda sistemalar juda aniš chastotaga ega b¢lgan elektromagnit nurlanishlari chišaradi yoki yutadi. Molekulalar radiochastotalar sohasidan tortib to infrašizil nurlar chastotalar sohasigacha b¢lgan orališda (Gts) nurlanadi. Atom-larning nurlanishi infrašizil-ultrabinafsha sohasini (Gts) egallaydi. Yadrolarning nurlanishi elektromagnit spektrining rentgen va gamma nurlanishlar ( Gts) sohasiga t¢ђri keladi. Elementar zarralar spektri esa yuksak energiyada gamma nurlar sohasini () ¢z ichiga oladi. Elektromagnit spektrining bu sohalariga t¢ђri kelgan nurlanishlarning eng asosiy xarakteristikalari shu bobning oxiridagi jadvalda keltirilgan. Elementlarning optik spektrlari XIX asrning ¢rtalarida G.Kirxgof va R.Bunzen tomonidan kashf šilinadi, molekula va yadro spektrlari XIX asrda kuzatildi. Elementar zarralarning spektri esa XX asrning oxirlarida kashf šilindi. Tajribada kuzatilgan spektrlar atom, molekula, yadro va elementar zarralarda energetik satxlar mavjudligi bilan boђliš holda tushuntiriladi. Spektrlarni ¢rganish-xaršanday murakkab sistemada fašat unga xarakterli b¢lgan energetik satxlar ketma-ketligi, statsionar energetik holatlar mavjud ekanligini anišladi. Bu satxlarni ¢zi esa juda xam sodda va kichik b¢lgan sistemalar-atom, yadro, molekula kabilarda kuzatildi. Xašišatda esa bu sistemalarda diskret energetik satxlarning mavjudligi fašat kuzatilayotgan spektrlar oršali namoyon b¢ladi. Bu energetik satxlarni biz xech šachon k¢ra olmaymiz, ularni borligi xašidagi xašišatni biz nurlanish spektri oršaligina bilamiz. ¡rganishlar, tekshirishlar shuni k¢rsatadiki, nurlanish spektrini uch turi mavjud: chizišli, y¢l-y¢l va tutash spektrlar. Bu spektrlarni tabiati šanday? Nima sababdan ana shunday spektr turlari mavjud? Bu savollarga fašat kvant fizika tasavvuridagi šonunlar asosida javob berish mumkin. Šuyida shu xašda t¢xtalamiz. 6.2. Modda, molekula, atom, yadro va elementar zarralar spektri xašida umumiy tushuncha XIX asr va XX asr davomida modda, molekula, atom, yadro va elementar zarralarning spektrlari eksperimental va nazariy jihatdan xar tomonlama batafsil va juda chušur ¢rganildi. Eksperiment natijalari atom, yadro, elementar zarralarning spektri chizišli, molekulalarning nurlanish spektri y¢l-y¢l, modda va zichligi katta b¢lgan jismlarning chišarish ...