Spektrograflar va ularning asosiy ko'rsatkichlari

Spektrograflar va ularning asosiy ko'rsatkichlari. ( qo'shimcha o'qish uchun) Reja: 1.Prizmali spektrograf. 2.Difrakuion panjarali spektrograf. 3.Yulduz spektrograflari yoqi astrogroflar. Astrofizik tekshirishlar fakatgina yuqorida kuringan qo'shimcha asboblardan foydalanish etarli e'mas. yerni manbalari kimyoviy tarkibi va unda bo'ladigan fizik jarayonlarni tahlil qilishda ulardan kelayotgan nurlanishlarni spektrlarga yoyish orqali xam o'rganiladi. SHuning uchun spektral asboblardan astrofizik tekshirishlarda keng qo'llaniladi. Optikadan bizga ma'lumki, nurlanishlarni spektrlarga yoyuvchi asboblar spektrogroflardir. Bu spektrogroflar teskopga shunday urnatilganki, spektrogrof tirkishi obyektivni foqal tekisligida joylashgan bo'ladi. Tirkishdan utgan oq yorug'lik bu asbobda monoxromatik tashkil e'tuvchilarga , ya'ni spektrlarga yoyiladi. Bu spektrogroflar ishlash prinuipiga karab, 1.Prizmali spektrograf. 2.Difrakuion panjarali spektrograf 3.Astrogroflarga ajraladi. Prizmali spektrogroflar -- oq nur monoxromatik to'lqinlarga ajratuvchi asosiy optik kismi kvarudan yasalgan uchburchakli prizmadan iboratdir. Yorug'lik to'lqinlarni bir-biridan yanada yaxshiroq ajratish uchun bu prizmalar soni bitta e'mas, bir nechta bo'lishi mumkin. Spektrogrofning asosiy qismlari quyidagilardan iborat. 1.) Kirish tirkishi. 2) Prizma. 3) Kallimator. 4)Kamera linzalari. 5)Kamera linzalaridan utgan qabul qiluvchi priyomnik. Bu yerda oq nurlarning monoxromatik nurga ajralishi prizmaning sindirish ko'rsatkichiga, prizmaning sindirish burchak va kamera linzasining fokus masofasiga bog'liqdir. Ajratish qobiliyati ortishida prizmaning sindirish burchagi 100 atrofida bo'lsa, aniq monoxromatik nurlarga ajratish shuncha yaxshi bo'ladi. Bu spektrogrofning asosiy ko'rsatkichlari burchak va chiziqli dispersiyasidir. -burchak dispersiya. - chiziqli dispersiya. = = d=λ2-λ1=λ λ=5896Ǻ λ2=5898Ǻ 2 Ǻ =λ d-2ta spektr orsidagi masofa 2 Oq murakkab ero'g'lik nurini manaxramatik nurlarga ajratishda difrakuion panjaradan foydalanish mumkin. Bu usulda ishlaydigan spektografni difrakuion panjarali spektrograf deyiladi. Bunday spektrograflarni difrakuion panjarasi o'zini sirtiga tushgan nurni tula qaytaruvchi sirti maxsus mashina erdamida o'zaro parallel bo'lgan teng oralikdagi chiziq ko'zgudan iboratdir.Bu difrakuion panjarali srektrorgfni kirish tirkishi enma-en joylashgan 2ta parallel tirkishdan iborat bo'lib undan utgan nurlar ko'zguli difrakuion panjarada difrakuiyalanadi va interferenuialadi. Difrakuiyalangan parallel nurlar fazalar farqiga e'ga bo'lib ular uchrashgan vaqtda e'nergiyaning qayta taqsimlanishi ya'ni interferenuialanishi kuzatiladi. Bu hodisa asosida kelayotgan nurlar spektrlarga yoyiladi YOyilgan spektrlar priyomnikka uzatiladi va qayd kilinadi. Bu spektrograflarning chizzikli disperuiyasi difrakuion panjara doimiysiga va difrakuiya manzarasining tartibiga (m) bog'liqdir . =; m= 1.2.3…… Bu kattaliklar kamera obyektivining fokus masofasiga xam bog'liq bo'ladi.Spektroglarning yana bir o'ziga xos xususiyati ajratish kobilyatidir. R= --ayirma Difrakuion spektrografning ajratish kobilyati panjara shtrix soniga va difrakuiya tartibiga bog'liqdir. 3 Bu asboblardan tashqari yulduzlar spektrining o'rganadigan maxsus qurilma yaratilgan bo'lib, uni astrograf deyiladi. Astrograf shunday tuzilganki bunada teleskop obyektivining oldiga burchakli prizma uranatiladi. Bu prizmaning sindirish burchagi 100 dan kichik bo'lishi shart. Prizmaning obyektiv oldiga kuyilishini sababi yulduzdan kelayotgan nurlar o'ta parallel deb olinadi. Prizmaga kelgan nurlar ...