Suyuqliklarda elektr toki

8-sinf fizika darsligi asosida 41-mavzu: Suyuqliklarda elektr toki Oldingi paragrafdan siz metallarda elektr tokini erkin elektronlar hosil qilishini bilib oldingiz. Endi suyuqliklarda elektr tokini qanday zarralar hosil qilishi bilan tanishamiz, Ionli bog'lanish Kimyo darslarida ba'zi moddalarning atom va molekulalari orasidagi ion bog'lanish bilan tanishgansiz. Masalan, ion bog'lanishga misol qilib osh tuzi natriy xlorid (NaCl)ni keltirish mumkin. Natriy atomida 11 ta elektron bo'lib, ulardan 1 tasi tashqi elektron qobiqda bo'ladi. Xlor atomida esa 17 ta elektron bo'lib, ulardan 7 tasi tashqi elektron qobiqda bo'ladi (106-rasm). Kimyoviy elementlar davriy sistemasidagi bar-cha elementlarning alohida olingan atomi elektr jihatdan neytraldir. Chunki, atom yadrosidagi musbat zaryadli protonlar soni qancha bo'lsa, yadro atrofida aylanib yurgan manfiy zaryadli elektronlar soni ham shuncha bo'ladi. Shuaga ko'ra Na va CI atomlari alohida olinganda elektr neytraldir. Xlor atomining tashqi elektron qobig'i to'lishi uchun 1 ta elektron yetishmaydi. Shu sababli xlor va natriy atomlari bir-biriga yaqinlashganda elektronlar almashishi yuz beradi. Xlor atomi natriy atomining tashqi elektron qobig'idan 1 ta elektronni tortib oladi. Natijada xlor atomi manfiy zaryadli xlor ioniga (CI), natriy atomi esa 1 ta elektronini yo'qotib musbat zaryadli natriy ioniga (Na+) aylanib qoladi: Iurli ishoraga ega bo'lgan natriy va xlor ionlari bir-biri bilan tortishib, NaCl kristall panjarasini hosil qiladi (107-rasm). Ionlar orasida Kulon kuchi tufayli vujudga keladigan kimyoviy bog'lanish ionli bog'lanish deb ataladi. Elektrolitlar Ba'zi suyuqliklar elektr tokini o'tkazishi, boshqalari esa o'tkazmasligi mumkin. Suyuqliklaming elektr tokini o'tkazishi yoki o'tkazmasligini 108-rasmda tasvirlangan oddiy tajriba yordamida aniqlash mumkin. Bu tajriba qurilmasi tok manbai, elektr lampochka, shisha idish va unga tushirilgan ikkita ko'mir sterjen - elektrodlar va kalitdan iborat. Elektr manbaining musbat qutbiga ulangan elektrod anod, manfiy qutbiga ulangan clcktrod esa katod deb ataladi. Elektrodli shisha idishga distillangan suv sola-miz va kalitni ulaymiz. Bunda lampochka yon-maydi. Demak, distillangan suv elektr tokini o'tkazmaydi (108-rasm). Kalitni uzamiz va idishdagi suvga osh tuzi (NaCl)ni solib, natriy xlorid eritmasiai hosil qilamiz. So'ngra kalitni ulasak, lampochka yonganini ko'ramiz, Demak, natriy xlorid eritmasi elektr tokini o'tkazar ekan. Bunga sabab nima? Osh tuzi suvga solinganda, qutblangan suv molekulalari natriy xloridning kristall panjara tugunlarida joylashgan Na+ va Cl~ ionlarini o'ziga tortadi. Nati­jada NaCl kristall panjarasi yemirilib, suvda tar-tibsiz erkin harakat qiluvchi Na+ va CI ionlari hosil bo'ladi. Kalit ulanganda Na+ ionlari katod tomon, CI ionlari esa anod tomon harakatlanadi (109-rasm). Natijada zanjirdan tok o'ta boshlaydi. Demak, suyuq eritmalarda elektr tokini musbat va manfiy zaryadlangan ionlar hosil qiladi. Eritmalarda moddalarning musbat va manfiy ionlarga ajralish jarayoni elektrolitik dissotsiatsiya deyiladi. Shunday moddalar ham ...