Tebranish va to'lqinlar

Tebranish va to'lqinlar Reja: 1. Garmonik tebranma harakat energiyalari. 2. So'nuvchi tebranishlar 3. Tebranishlarni qo'shish 4. To'lqin hodisalar 5. Dopler effekti TEBRANISH VA TO'LQINLAR Vaqt maboynida muayyan takrorlanuvchanlik bilan xarakterlanuvchi harakat yoki jarayonga tebranish deyiladi. Tebranishlar tabiat va texnikada keng tarqalgan. Masalan: Yerning yillik va sutkalik harakati, ummonlar suv sathlarining ko'tarilishi va pasayishi, yer silkinishi - zilzila, daraxtlar shoxlari, barglarning harakati, inson va hayvonlarning yurishi, qushlarning qanotlarini qoqishi, yegulikni chaynash, yurakning urishi, qonning aylanishi, nafas olish va chiqarish, soat strelkalari harakati, porshen, shatun, gardish, vallarning harakati, o'zgaruvchan tok, o'lchash asboblarining strelkalari harakati, mashina, poezd, samolyot, raketalar, stanoklarning titrashlari va hakoza va shunga o'xshaganlar. Tebranishlar turli xil bo'lsalar ham umumiy kattaliklar va tenglamalar bilan xarakterlanadilar. Tebranish tizimi tashqi ta'sirsiz dastlabki energiya hisobiga sodir bo'lsa unga erkin tebranish deyiladi. Tebranishni oddiy turi garmonik tebranishdir. Sinus yoki kosinus qonuniga bo'ysunuvchi tebranishlar garmonik tebranish deyiladi. S kattalikka ega garmonik tebranish formulasi quyidagicha yoziladi: s = Acos() bunda A-tebranayotgan fizik kattalikning maksimal qiymati - tebranish amplitudasi, - siklik chastota, esa t=0 paytdagi tebranishning boshlang'ich fazasi. Vaqtning t paytdagi tebranish fazasi () ga teng bo'ladi. S-kattalik + A va -A qiymatlar oralig'ida o'zgaradi. Tebranish holatini muayyan vaqt oralig'ida takrorlanishi uchun zarur vaqt oralig'iga tebranish davri deyiladi. Bu vaqt intervalida tebranish fazasi 2π orttirma oladi. π Bundan =ligi kelib chiqadi. = - kattalikka tebranish chastotasi deyiladi. Bir sekundda bitta to'liq tebranish sodir bo'lsa tebranish chastotasi 1 Gers (1Gs) ga teng deyiladi. Aytilganlarni inobatga olib siklik chastotani quyidagicha yozamiz: =2 Garmonik tebranish tezligi va tezlanishi ifodalari quyidagi ko'rinishda bo'ladi: υ ==-A Garmonik tebranish tezligi va tezlanishining siklik chastotasi o'zgarmaydi, amplitudalari mos holda Ava A ga teng bo'ladi. Prujinali mayatnikning siklik chastotasi davri T=2 potensial energiyasi Wn= formulalardan topiladi. Fizik mayatnikning siklik chastotasi davri esa T= 2 ifodalar yordamida aniqlanadi. Matematik mayatnikning davrini formulasi T=2 ko'rinishi ega. Insoniyat tarixida elektramagnit tebranishlarining ahamiyati benihoyadir. Elektromagnit tebranishlar muayyan zamonaviy qurilmalarda hosil qilinib, uning eng oddiysi tebranish konturi hisoblanadi. Ketma-ket ulangan induktivlik g'altagi, elektr kondensator va rezistordan iborat elektr zanjirga tebranish konturi deyiladi. Konturdagi zaryadning erkin garmonik tebranishlari Q=Qmcos() formula bilan ifodalanadi, bunda Qm-zaryad o'zgarishining amplitudaviy qiymati. Konturning xususiy tebranishlar chastotasi , davri esa T = 2 formulalar asosida aniqlanadi. Tebranish konturidagi tok kuchi va kuchlanish tebranishlari uchun quyidagilarni yozamiz: I== - ) Bunda Im= - tok kuchining amplitudasi Uc=) Um= kuchlanish amplitudasi GARMONIK TEBRANMA HARAKAT ENERGIYALARI. Garmonik tebranma harakat qilayotgan moddiy nuqta kinetik, potensial va to'liq energiyalari mos holda quyidagi formulalardan ...