Termodinamikaning birinchi qonuni haqida umumiy ma'lumot

Termodinamikaning birinchi qonuni TERMODINAMIKANING BIRINCHI QONUNI Termodina mikaning birinchi qonuniga mo'vofiq, alohida olingan sistemada energiyaning umumiy miqdori o'zgarmaydi, energiya yo'qolib ketmaydi va yo'qdan bor bo'lmaydi. Bu asosiy qonunni birinchi marta 1748 yilda M. V. Lomonosov bayon etgan edi. So'ngra 1842 yilda R. Meyer ta'rifladi. XIX asrning o'rtalarida mexanikaviy ishning issiqlikka va issiqlikning mexanikaviy ishga aylanishi ustida olib borilgan juda aniq tajribalar va ularning natijalari hamda undan keyingi tekshirishlar mexanikaviy energiya issiqlikka aylanishy mumkinligini ko'rsatdi. TERMODINAMIKA BIRINCHI QONUNINING MATEMATIK IFODASI Har qanday jismda ma'lum energiya zapasi bo'ladi. Jismda bo'lgan barcha energiya zapasi jismning umumiy energiyasi deyi-ladi. Ximiyaviy termodinamikada sistemaning ichki energiyasi degan tushuncha kiritiladi. Sistemaning ichki energiyasi uning umumiy energiyasi zapasi bilan o'lchanadi; sistemaning kinetik va poten-tsial energiyasigina hisobga olinmaydi; demak, sistemaning ichki energiyasi undagi molekulalarning o'zaro tortilish va itarilish energiyasi, ilgarilama harakat energiyasi, aylanma harakat ener-giyasi, molekula ichida atom va atomlar gruppasining tebranish energiyasi, atomlarda elektronlarning aylanish energiyasi, atom yadrosida bo'lgan energiya va hokazo energiyalar yig'indisiga teng. Ichki znergiya sistema holatini xarakterlaydi. Sistemaning ichki energiyasi moddalarning xiliga, ularning miqdoriga, bosim, temperatura va hajmga bog'liq. Biz ichki energiyani U harfi bilan belgilaymiz. Jismdagi ichki energiyaning absolyut miqdorini o'lchab bo'lmaydi; masalan, biz kislorod yoki vodorod molekulasi ichki energiyasining umumiy miqdorini bila olmaymiz, chunki modda har qancha o'zgarmasin, u energiyasiz bo'la olmaydi. Ichki energiya tushunchasi sistemaga oid, issiqlik va ish tushunchalari zsa faqat protsyosslarga oid tushunchalardir. Issiqlik va ish faqat protsess oqimida namoyon bo'ladi. Ish va issiqlik energiyaning berilish formalaridir. Shuning uchun ham protsessdagi ish - A va issiqlik - q protsess qay tarzda borishiga albatta bog'llq bo'ladi. Ichki energiyaning o'zgarishi protsessning qay tarzda borishiga bog'liq emas, u faqat sistemaning dastlabki va oxirgi holatlariga bog'lik. MODDALARNING ISSIQLIK SIG'IMI Moddani 1° isitish uchun ketgan issiqlik miqdori shu moddaning issiqlik sig'imi deyiladi. 1 g moddani 1° isitish uchun ketgan issiqlik miqdori shu moddaning solishtirma issitslik sig'imi deyiladi. 1 gramm-molekula moddani 1° isitish uchun zarur bo'lgan issiqlik miqdori shu moddaning molyar issiqlik sig'imi deb, 1 gramm atom moddani 1° isitish uchun zarur bo'lgan issiqlik miqdori esa shu moddaning atom issiqlik sig'imi deb ataladi. Moddalarning issiqlik sig'imi (xuddi solishtirma og'irligi, qaynash temperaturasi va hoka'zolari kabi) juda muhim fizikaviy xossalaridan biridir. Moddalarning issiqlik sig'imiga oid ikkita empirik qoida bor, bulardan biri, Dyulong-Pti, ikkinchisi Kopp-Neyman qoi-dasidir. Dyulong-Pti qoidasiga ko'ra, qattiq holatda olingan element-larning atom issiqlik cufumu taxminan 6,4 kal ga teng. Bu qoida temperatura o'zgarishi bilan issiqlik sig'imi o'zgarishini hisobga olmaydi; shuning uchun har qaysi element ma'lum temperaturalar chegaraeidagina ...