Tribonika (ishqalanish va yeyilish) fanining rivojlanish tarixi va asosiy tushunchalari

Tribonika (ishqalanish va eyilish) fanining rivojlanish tarixi va asosiy tushunchalari Tribonika fanining rivojlanish tarixi Ishqalanish tabiatini o'rganishni birinchi bor qadim zamonlarda Aristotel boshlagan edi. Uningcha, har bir real jismning (bir tekisda) siljishida u tashqi qarshilikka duchor bo'ladi-ki, bu qarshilikning miqdori uning vazniga (og'irligiga) bog'liqtsir (Aristotel vazn bilan massaning farqiga bormagan). Lekin Aristotel inertsiya hodisasini hali bilmas edi. Chunki u jismning o'ziga (og'irligiga) bog'liq bo'lgan qarshilik bilan jism harakatidan hosil bo'ladigan tashqi muhit qarshiligi-ning farqiga tushunib etolmagan edi. 1- ishqalanish yuzalarining materialiga; 2- ishqalanish yuzalariga ishlov berishning sifatiga; 3- ishqalanish koeffitsiyenti yuk (nagruzka)ning qiy- matiga to'g'ri proportsional ekanligini isbotlab berdi.: Ishqalanish kuchi miqdorini kamaytirish uchun ishqa-lanish yuzalari oralig'iga rolik yoki sharik qo'yish ke-rakligini aniqlab berdi. Shunday qilib, Leonardo da Vinchi rolikli va sharikli podshipniklarni ham ixtiro qildi. XVI asr oxirlarida Galiley inertsiya qonunini va massa tushunchasini ixtiro qildi. Bu esa mexanika fanida qo'yilgan ulkan qadamlardan biri bo'ladi. Galiley yer-kin jism (bo'shlikda, yani tashqi qarshiliksiz) o'zgar-mas kuch ta'sirida bir tekis harakat qilishini isbot-ladi. Bu holda harakatlantiruvchi kuch massaga to'g'ri pro-portsional ekanligini ko'rsatdi. Galiley harakatga qarshilikdan (inertsiya tug'diradigan harakatga qarshi-likdan) tashqi muhit ta'siridan xrsil bo'ladigan qar-shilikning (tashqi ishqalanish kuchi ta'sirida paydo bo'ladigan qarshilikning) farqini aniklab berdi 1699 y. fransuz olimi Amonton birinchi bo'lib ishqa-lanish kuchining yuklanishga chiziqli (lineynaya) bog'liqligini, yani ishqalanish kuchi yuklamaga (yukka) to'g'ri proportsional zkanligini sharhladi: F = f N bundaf - ishqalanish koeffitsiyenti, N - yuza tekisligiga tushadigan yuklama (yuk). 1750 yilda L. Eyler ishqalanish jarayoni rivojida yana bir qadam qo'ygan edi. U harakatsizlikdan nisbiy harakatga o'tish davrida qarshilik sirpanishdagi qarshi-likdan har vaqt ko'p bo'lishini isbotlab berdi. ,Ishqalanish faniga asos solgan olim fransuz olimi Sharl Kulon hisoblanadi. Kulon sirpanishga qarshi-lik, dumalanib ishqalanishga qarshilik, siljishga qar-shilik kabi ishqalanish turlarining asosiy tushunchala-riga birinchilardan bo'lib ta'rif bergan olimdir. Sharl Kulon har xil metallarning, minerallarning va har xil yog'ochlarning sirpanib ishqalanishini o'rga-nib Amonton qonunini umumlashtirdi. Bunda u ishqala-nish kuchining bir qismi yukga (nagruzkaga) bog'liq emas-ligini yoki juda ham kam bog'liqligini ko'rsatib berdi, yani: F=f*N+A bunda A - ishqalanish va urinish yuzalarining (plo-shad kasaniya) ishqalanish kuchiga xos bir qismi. Shunday qilib, Kulon 1781 y. birinchi bo'lib ishqala-nishning ko'p omillar (yuk, sirpanish tezligi, ishqala-nayotgan jismlar materiali, detal yuzasi materiali va H. k.) ga bog'liq ekanligiga tushunib etdi. Kulonning yana bir katta xizmati shundaki, u birin-chi bo'lib dumalab ishqalanish kuchini anikdash uchun quyi-dagi formulani yaratdi: Fk=lNr bunda l - uzunlik o'lchamida hisoblanadigan dumalab ishqalanish koeffitsiyenti; N - r radiuslik erkin dumalanuvchi silindr og'irli-gi. Bu olamshumul-klassik formulani rad ...