Yadroviy nurlanishlarning moddalar bilan o'zaro tasiri

Yadroviy nurlanishlarning moddalar bilan o'zaro ta'siri RYeJA: 1. Yadro nurlanishlarining moddalar bilan ta'sirlashuv turlarini tushuntirish. 2. Ionizatsiya energiya yo'kotish va uning tomonlari. 3. Radiatsiya energiya yo'kotish. yuqori energiyali har xil nurlanishlar manbai yadro emirilish-lari, reaksiyalari, zaryadli zarralar tezlatgichlari hamda kosmik nurlar hisoblanadi. Bu nurlanishlarning zaryadli yoki zaryadsiz, energiyalarining katta-kichik bo'lishiga karab ta'sirlashayotgan muhit atomlari bilan tur-licha ta'sirlashadilar. Shuning uchun yadro nurlanishlarining moddalar bilan ta'sirlashuvini o'rganish, ta'sirlashuvdagi muhitning xususiyat-larini (massasi, zaryadi, zichligi…) va nurlanishlar xususiyatlarini (za-ryadi, energiyasi, intensivligi) aniqlash imkoniyatini beradi. ta'sirla-shuvga ko'ra muhit ichki tuzilishi, mustahkamligi, tarkibi, biologik xusu-siyatlarining o'zgarishi, bundan tashqari, nurlanishlardan himoyalanish va nurlanishlarni kayd qilishlik imkoniyatini beradi. Yadroviy nurla-nishlarning moddalar bilan ta'sirlashuv qonunlarini o'rganish yadro fi-zikasining amaliy maqsadlarda ko'llanish asosini yaratadi. Yadro nurlanish zarralari muhit atomlari bilan kuchsiz, elekt-romagnit va kuchli-yadroviy o'zaro ta'sir kuchlari vositasida ta'sirlasha-dilar. Zaryadli ogir zarralar va gamma fotonlar muhitdan o'tishda ta'sir-lashuvni asosan elektromagnit ta'sirlashuv bilan amalga oshiradi, kuch-li yadroviy ta'sirlashuvda katnashmaydi, chunki qisqa masofada ta'sirla-shadi, bundan tashqari, yadroda elektronlar z-qadar ko'pdir. Yadro nurlanishlar energiyasi (0,01-0,1 meV dan GeV gacha) atomlarda elektronlar ionizatsiya energiyasidan (I=13,5Z eV) juda katta bo'lgani uchun elektronning atom kobigida bog'lanish energiyasini etiborga ol-masdan elektronni erkin deb qarash mumkin. Zarralar muhit bilan turlicha ta'sirlashadilar. Zarralarning mu-xit bilan ta'sirlashuv mexanizmini zaryadli yengil (elektron, pozitron), ogir (elektron, pozitrondan boshqa) zarralar va gamma kvantlarga ajra-tish mumkin. Zaryadli zarralar muhitdan o'tishda atom elektronlari va yadro elekt-romagnit maydoni bilan o'zaro ta'sirlashuvida energiyasini atomni o'ygo-tish yoki ionizatsiyalashga sarflaydi, yengil zaryadli zarralar esa bu may-donda tormozlanishi natijasida o'z energiyasining bir kismini yo'koti-shi mumkin. Yengil zarralarning tormozlanish tufayli yo'kotgan nurlanishga tormozli nurlanish yoki radiatsion nurlanish deb ataladi. Bu nurlanishda uzluksiz spektrli gamma nurlanish hosil bo'ladi. Zaryadli zarralar ener-giyasi juda katta bo'lganda shaffof muhitdan o'tishda Vavilov-Cherenkov nurlanishiga o'z energiyasini yo'kotishligi mumkin. Gamma nurlar o'z energiyalarini asosan fotoeffekt, kompton ef-fekt, elektron-pozitron juftini hosil qilish jarayonlariga sarflaydi. Agar gamma foton energiyasi juda katta E10 MeV bo'lganda fotoyadro reaksiyalarini hosil qilishligi mumkin. Neytronlarning moddalar bilan ta'sirlashuvi muhit atom yadrolari bilan kuchli o'zaro ta'sirlashuv tufayli ro'y beradi. Zaryadlangan zarralarning muhit bilan o'zaro ta'siri. Ionizatsiya energiya yo'kotish. Ogir zaryadli zarralarning muhit bilan ta'sirlashuvi. yuqori energiyali ogir zaryadli zarra muhitdan o'tishda o'z kulon maydoni bilan atom elektronlariga ta'sir etib energiyasini ionizatsiya-lashga sarflaydi. Bu jarayonda kulon ta'sir kuchining uzoq masofagacha ta'sirlasha olish xususiyatiga ega bo'lganligidan zarra ko'plab elekt-ronlar bilan ta'sirlashadi. muhitga tushuvchi zarra zaryadi Ze, massasi M, tezligi v, elektronga yaqin kelish masofa b bo'lsin. Ionizatsiya energiya formulasini keltirib chiqarishda quyidagi mulohazalardan foydalana-miz. Zarraninng elektronlar bilan ta'sirlashuvini ...