Yorug'lik difraksiyasi va uning qo'llanilishi

Yorug'lik difraksiyasi va uning qo'llanilishi Reja: Yorus'lik ta'siri ostida bo'ladigan difraksiyasi xodisasi vujudga kelishining asosiy shartlari haqida. Tabiatdagi tabiy difraksion panjaralar haqida, sun'iy difraksion panjaralarning yaratilishi to'g'risida. Yorug'lik difraksiyasining qo'llanilidhi. 1. Yorug'lik ta'siri ostida bo'ladigan difraksiya hodisasi vujudga kelishining asosiy shartlari haqida. Yorug'likning to'g'ri chiziq bo'ylab tarqalish qonunining burilishi yoki yorug'likning ro'parasiga qo'yilgan to'siqlarni orqa tomonlardan aylanib o'tish hodisasiga yorug'likning difraksiyasi deyiladi (3- rasm). Agar eni B bo'lgan tor tirqishga parallel nuri tushsa, bu tirqishdan o'tgan nurlarni linza orqali fokuslasak ekranda yorug'likning maksimum va minimumlarini kuzatamiz (4-rasm) Bu maksimum va minimumlar (tirqishdan difraksiyalanib o'tgan nurlar) interferensiyasi bilan tushintiriladi. Nurlarni parallel tushishdan o'qishi, ya'ni eni B bo'lgan tirqishda difraksiyalanishi burchak ostida bo'lsin, u holda tirqishning chetki elementar qismlaridan chiqqan nurlarning optik yullar farqi butun to'lqin uzunliklariga (Rh) ga teng bo'lsa va minimum yarim to'lqin uzunliklariga ga teng bo'lsa, maksimum shartlari bajariladi. Demak , difraksiyalangan nurlarning interferensiyalariga minimumlar sharti: maksimumlar sharti: (k=1,2,3…) (6) (6) formula bilan ifodalanadi. 2. Tabiatdagi tabiiy difraksion panjaralar haqida, sun'iy difraksion panjaraning yaratilishi to'g'risida. Difraksion panjara deb, shaffog bo'lmagan oraliq bilan ajratilgan tirqishlar sistemasiga aytiladi. Tabiatda tabiiy difraksion va sun'iy difraksion panjaralar mavjuddir. Rasmdan ko'rinib turibdiki, panjaraga parallel tushayotgan nurlar ma'lum U burchakka og'adi va ma'lum yullar farqiga ega bo'ladi. d I II II 6-расм IV Masalan: 1 va 3 nurlar orasidagi yullar farqi: ga teng va hakozo. Agar k=0,1,2… shartlar bajarilsa u holda bu nurlarning faralari 2kп da farq qilib bir-birini interfrensiya natijasida kuchaytiriladi. Sguning ucgun bushart difraksion panjaraning interfrension maksimumlar sharti deyiladi. Aksicha difraksiyalangan nurlar uchyn minimumlar sharti , (k=0,1,2,…) d difraksion panjara doimiysi. Odatda difraksion panjara doimiysi d=1N ga tensa difraksion panjaraning uzunlik birligiga to'g'ri keladigan tirqishlar sonidir. Xozirgi paytda difraksion panjaralar alyuminiy kuzgiga olmos bilan tilim hosil qilish yuli bilan yasaladi. Mavjudqurilmalar 1mm masofaga 200 gacha tilim joylashtirish mumkin. Bunday difraksion panjaralar yoriqlikni qaytarish hisobiga ishlovchi panjaralar deyiladi. Difraksion panjaralar spektral analiz asboblarida (spektrograflarda va spektrometrlarda) murakkab spektral nurlar dispersiyalab beruvchi prizma o'rnida ham ishlatiladi. Yorug'lik difraksiyasining qo'llanilishi. Difraksiya natijasida rentgen nurlari hosil bo'ladi. Unda inson tanasining turli qismlaridagi ko'zga ko'rinmaydigan ichki a'zolarining rasmlarini olish imkoniyatini beradi. Bu nurlarni 1895 yili nemis fizigi Vilgelm Rentgen kashf etgan. Rentgen nurlarining nosaffof jismlardan o'ta olish uchun xususiyatidan tidbiyotda va ilmiy tadqiqot ishlaria keng qo'llaniladi. Tidbiyotda chiqqan va singan suyaklarni ko'rish o'pkada va boshqa a'zolardagi chet o'simtalarni topish va davolash ishlarida foydalanilsa, metallurgiyada tayyor metall buyumlar ichida defektlarni aniqlashda qo'llaniladi. Hozirgi zamon optika sanoati ishlab chiqarayotgan panjaralar ...