Yorug'lik dispersiyasi

yorug'lik dispersiyasi RYeJA. Uch yokli prizmada 7 xil rangli spekr hosil bo'lishi. Dispersiya hodisasi. Nyuton tajribasidn kelibyu chikadigan xulosalar. Aykash prizmalar yordmidagi tajribalar. Normal disperisiya. Anomal dispersiya. Bizga malumki uch yokli shisha prizmadan ok yorug'lik utganda prizmadan utgan nurlar 7 xil rangga ajralib asosga tomon ogib chikadi va ekranda kizildan binafshagacha bo'lgan rangli polosa (spektr) ni hosil qiladi. (78-rasm). Bu hodisani 1672-yilda Nyuton shisha prizma yordamida eksperimental usulda aniqlangan. Bu tajribada yorug'likning prizmada sinishinigina kuzatibgina kolmay balki modaning sindirish ko'rsatkichini yorug'likning to'lqin uzunligiga bog'liqligi xam kuzatiladi. Moddaning sindirish ko'rsatkichini yorug'lik to'lqin uzunligi (chastotasiga) bog'liq holda yuzaga keluvchi hodisalarga yorug'lik dispersiyasi deb yuritiladi. Nyuton tajribasidan quyidagi xulosalar kelib chikadi: 1.Berilgan modda har xil rangdagi yorug'lik uchun har xil sindirish ko'rsatkichiga egadir 2.Ok yorug'lik etti xil oddiy monoxromatik yorug'liklar yig'indisidan iboratdir. Bu bog'lanishni n=f() funksiya bilan ifodalash mumkin. 78-rasmdagi tajribada kamayishi bilan n ortib boradi. Prizma moddasining dispertsiyalash qobiliyati (yani modda dispertsiyasi) ni aykash prizmalar yordamidagi tajribalar bilan yakkol tasvirlash mumkin. (79-rasm). R1 prizma sindiruvchi kirrasiga R2 prizmaning sindiruvchi kirrasi tik qilib joylashtirilganda R1 dan hosil bo'lgan 1 rangli nurlarini turlicha sindirishini (1+2) yakkol ko'rish mumkin. Biz kurgan xollarda kamayishi bilan n ortib boradi. Demak modda dispersiya deb ataluvchi dnd (2) kattalik xam moduli bo'yicha ortib boradi. Bunday dispertsiya normal disperciya deb yuritiladi. Shaffof muhitlar uchun (2) munosabat spektrning kurinadigan kismida n=a+ (3) shaklda bo'ladi. ko'p jismlar uchun (3) ifodaning ikki xadi bilan chegaralanishi mumkin, yani n=a+ (4) (4) bu ifoda Koshi formulasi deb yuritiladi. a,v,s, lar moddani xarakterlaydigan eksperimental aniqlangan uzgarmas kattalikdir. Amaliyotda xar doim (2) munosabat to'g'ri bulavermaydi, yani to'lqin uzunligi ortib borishi bilan n ni ortib borishi to'g'ri bulavermaydi. 1962-yilda Leru yod bugi tuldirilgan prizmadan yorug'lik sindirishini kuzatib kizil nurlarga karaganda kuk nurlar kamrok sinishini yani kamayishi bilan n kamayishini anikladi. Bu dispertsiyani anomal dispersiyasi deb ataladi. Aykash prizmalarda esa 80-rasmda kursatilganidek manzara hosil bo'ladi. Xuddi shunday dispersiyaning aanomal o'zgarishini fuksin eritmasi tuldirilgan prizmaa yordmid spektrni tekshirib, binafsha nurlar kizil nurlarga kkaraganda kamrok ogishini ko'rsatish mumkin. FOYDALANILGAN ADABIYoTLAR. G.S. Landsberg. UMUMIY FIZIKA KURSI. «Ukituchi».1981 Y. I.V. Savelev. UMUMIY FIZIKA KURSI. II t. OPTIKA, ATOM FIZIKASI, ATOM YaDROSI VA ELYeMYeNTAR ZARRAChALAR FIZIKASI. «Ukituchi» T. 1976 y. F.A. Korolyov. FIZIKA KURSI. OPTIKA, ATOM VA YaDRO FIZIKASI. «o'qituvchi»,T. 1978 y. ...