Yorug'lik tezligini o'lchash metodlari

yorug'lik tezligini o'lchash metodlari RYeJA: Remerning astronomik usuli. Fizo usuli. Fuko usuli. Maykelson usuli. Dastlabki vaqtlarda yorug'lik tezligini cheksiz katta deb hisoblashgan, keyinchalik yorug'lik tezligini chekli ekanligi aniklandi.yorug'lik tezligini o'lchash bo'yicha kupgina urinishlar bo'lgan. yorug'lik tezligini birinchi bo'lib 1675 yilda Danyalik astronom Olaf Ryomer ulchadi. yorug'lik tezligini o'lchashning bazi usullarini ko'rib chikaylik. 1.Ryomerning astronomik usuli. Ryomer yupiter planetasi yuldoshining tutilishi orqali yorug'lik tezligini kuyidagicha anikladi (89-rasm). Yer N1 vaziyatda bo'lganda tutilish vaqti t1 , Yer yupiterdan eng uzoq N2 vaziyatda bo'lganda tutilish vaqti t2 bo'ladi. hisoblanishlpr kursatadiki t2 t1 t2 - t1 = t yorug'likning Yer orbitasi diametrini bosib utish uchun ketgan vaqt Yerdan kuyoshgacha bo'lgan masofa 1494500 km. ga asosan hisoblashda yorug'lik tezligi Ryomer hisoblashicha S = 21500 kmsek. ga teng bo'lgan . aniq hisoblashlar usuli S = 29800 kmsek ekanligini kursatadi. Yulduzlar aberratsiyasi usuli bilan ingliz astronomi Jems Bradle aniklashicha S = 30300 kmsek bo'ladi. Bu usul bilan aniq hisoblashlar S = 299640 kmsek ekanini kursatdi. 2.Fizo usuli. fransuz Fizo birinchi bo'lib Yer sharoitida tajriba yo'li bilan yorug'lik tezligini ulchadi. 1849 yilda u kuyidagicha tajriba kildi. D - aylanuvchi tishli disk, k yassi ko'zgudan D diskkacha bo'lgan masofa a , S manbadan chikayotgan yorug'lik ikkita tish orasidan utib ko'zguga tushadi va undan kaytib yana usha tishlar orasidan kuzimizga tushadi. Diskning aylanish tezligi shunday tanlanganki, yorug'lik a - masofaga borib kelguncha yani 2 a masofani bosib utguncha tish burilib kaytgan yorug'likni tusib qolishi kerak, shunda biz kaytgan yorug'likni kurmaymiz (90-rasm). Agar diskda m ta tish bo'lib, u 1 sekundda n - marta aylansa bitta tishning burilishi uchun ketgan vaqt t= sek. bo'ladi. Agar nur K - dan kaytib kelguncha tishning ochiq joyi to'g'ri kelib kolsa S ni doim ko'rib turamiz, tezlikni bo'yicha hisoblab fizo S = 31500 km sek ga ega buldi. Bu tajribada a = 7 km edi. 3.Fuko usuli. 1868 yili franyuz fizigi Fuko yorug'lik tezligini aniklashda aylanma ko'zgudan foydalandi. Biz hozir Fuko usulining prinsipial sxemasini chizamiz (91-rasm). K - aylanuvchi yassi ko'zgu, K1 botik ko'zgu. S - manbadan chikayotgan nur K - yassi ko'zguga tushadi, undan K1 ga tushadi qaytadi va K dan kaytib S - da tasvir hosil bo'ladi. K - ni sekin aylantirib optik moslama yordamida S manbaning tasvirini hisoblash mumkin. K - ni tez aylantirilsa yorug'lik 2 a masofani bosib utgunga qadar K - ni ko'zgu biror burchakka burilib koladi. Natijada tasvir S da hosil bo'ladi. SS1 masofani mikrometr bilan ulchanadi. ...