Mexanik tebranishlar va to'lqinlar
Mexanik tebranishlar va to'lqinlar. R Ye J A : 1. Garmonik tebranishlar va tebranish tenglamasi. 2. Matematik-fizik va prujinali mayatnik. Garmonik tebranishlar. U eki bu darajada takrorlanuvchanligi bilan ajralib tu-radigan protsesslarga tebranishlar deb ataladi. Ana shunday takrorlanuvchanlik xossasiga, Masalan: soat mayatnigining teb-ranishi komertontoring oekchalarining tebranishi radiopriemnik konturidagi kondensator koplamalari orasidagi kuchlanishning tebranishi va xaka'zolar. Takrorlanaetgan protsessning fizik tabiatiga karab teb-ranishlar: Mexanik, elektromagnit, elektromexanik va xakazo-larga ajraladi. Tebranishlar tabiatda va texnikada keng tar-kalgan. Kuplik xollarda ular salbiy ta'sir kursatadi. Rels-larning kushilish joyidan utaetgan poezdning gildiragi beradigan turtkilar ta'sirida kuprikning tebranishi, samolet kanot-larining tebranishi bular xaloqatga olib keluvchi tebranishlar hisoblanadi. Shu bilan birga tebranma protsesslar texnikaningturli sohalari asosiy ahamiyatga ega. Masalan: radiomexanika tebranma protsesslarga asoslangan. Tebranma protsesslar ta'sirining xarakteriga karab, tebranishlar erkin tebranishlarga, majburiy tebranishlarga va avtotebranishlarga bulinadi. Bir marta turtki berganda eki muvozanaat holatdan chikarib kuyib yuborsa unda tebranish vujudga keladi bunga erkin tebranish bo'ladi Davriy ravishda o'zgaruvchi tshki kuch ta'siri ostida buladigan tebranishlar majburiy tebranishlar deb yuritiladi. Bunga kuprikning ustidan odamlar tartibli kadam tashlab utaetgan kuprikning tebranishlari misol bo'ladi. Avto tebranishlar vaqtida majburiy tebranishlardagi kabi tebranuvchi sistemaga tashqi kuchlar ta'sir qiladi birok bunday ta'sir kursatilishi zarur bo'lgan vaqt momentlarini tebranuvchi sistemaning o'zi belgilaydi.tashqi ta'sirni sistemaning o'zi boshqaradi.Avto tebranuvchi sistemaga soat misol bo'lishi mumkin. Mayatnik kutarib qo'yilgan toshning eki buralgan prujinaning energiyasi hisobiga turtki olib turadi. Bunda bu turtkilar mayatnik o'rta holatidan utaetgan momentlardagina beriladi. Parametrik tebranishlar vaqtida tashqi ta'sir hisobiga sistemaning biror parametri Masalan: tebranaetgan sharcha osilib turgan ipning uzunligi davriy ravishda uzgarib turadi. Eng sodda tebranish bu garmonik tebranishdir. Garmonik tebranish bu shunday hodisaki, unda tebranuvchi kattalik vaqt bo'yicha sinus eki kosinus qonuni bo'yicha uzgaradi. Savol: Parametrik tebranishlar deb nimaga aytiladi? Garmonik tebranishlar. differensial tenglama. Prujinaga osib qo'yilgan m massali sharchadan iborat sis- temani karab chikaylik muvozanat holatda mq kuch k elastik kuchi bilan muvozanatlashadi: 1-rasm Sharchani muvozanat holatidan ogishini X ukni pastga vertikal yunaltirib ukning nolini sharchaaning muvozanat holati bilan ustma-ust tushiramiz. Agar sharchaning muvozanat holatdan X masofaga ogdirsak,u holda prujina +x ga uzaygan bo'ladi va natijaviy kuchning X ukka proyeksiyasi (bu proyeksiyani to'g'ridan-to'g'ri F xarfi bilan belgilaymiz. quyidagi ko'rinishni olad F=mg - k (0+x) (1) Muvozanat shartini etiborga olsak, F=mg - k - kx= k- kx=-kx (2) 2) Formulada (-) ishora siljish bilan kuch qarama-qarshi yunalganini anglatadi. Agar sharcha muvozanat holatdan pastgakarab ogsa,(X0) kuch yuqoriga karab yunaladi (f ...
