Maxsus nisbiylik nazariyasining elementlari

Maxsus nisbiylik nazariyasining elementlar R Ye J A : 1. Nisbiylikning mexanik prinsipi. Galiley almashtirishi. 2. Maxsus nisbiylik nazariyasining pastulotlari. 3. Lorents almashtirishlar va undan kelib chikadigan xulosalar. 4. Tezliklarni qo'shishning relyativistik qonuni. 5. Moddiy nuqta relyavitistik dinamikaning asosiy qonuni. Bir-biriga nisbatan uzgarmas vo tezlik bilan harakatlanuvchi ikkita sanoq sistemasining tekshiraylik. Bunda k-xarfi bilan belgilangan siste-mani shartli ravishda kuchmas deb hisoblaymiz. U holda ikkinchi k1 sistema to'g'ri chiziqli va tekis harakatlanadi. k sistemaning x, y, z koordinata uklarini hamda k1 sistemaning x1 , y1, z1 uklarining x bilan x1 ustma-ust tushadigan y va y1 shuningdek, z va z1 uklar bir-birlariga parallel yunaladigan qilib tanlab olamiz. (1) 1-rasm Bular Galiley uzgartirishlari deb ataladi. (1) munosabatlarni vaqt bo'yicha differentsiollasak, r nuqtaning k va k1sanoq sistemalaridagi tezliklari orasidagi bog'lanishni topamiz. eki (2) (2) dagi bu uchta skalyar munosabat k sistemaga nisbatan ulchangan V tezlik vektori bilan k1 sistemaga nisbatan ulchangan v1 tezlik vektor ora-sidagi V = V1 + Vo (3) munosabatga ekvivalentdir. (2) va (3) formulalar klassik mexanikada tezliklarni qo'shish qoida-larini beradi. k va k1 ixtiyoriy tanlab olingan inertsial sanoq sistema-sida jismlarning tezlanishi bir xil bo'ladi. Bundan Nyutonning II-qonuniga binoan jismga K va K1sistemalarda ta'sir etuvchi kuchlar bir xil bo'ladi. Demak, bir inertsial sistemadan ikkinchisiga utganda dinamika qonunlari uzgarmas bular ekan, yani bir inertsial sistemadan ikkinchisiga utishi fizi-kaviy kattaliklarga nisbatan invariant utish bular ekan. Barcha mexanik hodisalar turli inertsial sistemalarda bir xil sodir bo'lganligi sababli xech qanday mexanik tajribalar yordamida berilgan sanoq sistema tinch turganligi yoki to'g'ri chiziqli va tekis harakat kilayotganligini bilib bulmas-ligi haqidagi bu qonun Galileyning nisbiylik prinsipi deb yuritiladi. Savol: Vagon derazalari berkitilgan bulsa vagon ichidagi odamning vagonga nisbatan tezligi qanday? Maxsus nisbiylik nazariyasining postulotlari Eynshteyn alohida absolyut sanoq sistemasi vazifasini utashi mumkin bo'lgan muhit dunyo efiri mavjud emas degan xulosaga keladi. Shunga asosan Eynshteyn Galileyning nisbiylik prinsipi xamma fizikaviy hodisalarga tatbik kildi. Eynshteynning nisbiylik prinsipiga asosan, tabiatning xamma qonunlaribir inertsial sanoq sistemadan ikkinchisiga utishga nisbatan invariantdir. Eynshteyn tajriba dalillariga muvofik quyidagi postulotni yaratdi. 1. yorug'lik tezligi bushlikda xamma inertsial sanoq sistemalarida bir xil va yorug'lik manbai hamda kabul kilgichlarning harakatiga bog'liq emas. 2. Nisbiylik prinsipi o'z mazmuni bilan fazo va vaqtning fizikaviy nazariyasi hisoblanib, maxsus nisbiylik nazariyasining asosini tashkil kila-di. Klassik mexanikada fazo va vaqt bir-birlariga bog'liq bo'lmagan holda karaladi. Nisbiylik prinsipiga ko'ra tabiat qonunlari xamma sistemalarda bir xil bo'lishi lozim. Signalning tezligi cheraviy qiymatdan katta bula olmasligi haqidagi dalil xam tabiat qonunidir. Lorents almashtirishlar . Biz K va ...