Shaxs motivatsiyasi eksperimental psixologiyada tadqiq etish

ShAXS MOTIVATSIYASI EKSPYeRIMYeNTAL PSIXOLOGIYaDA TADQIQ ETISh Motivatsiyani shakllanishi va diagnostikasi Motiv va motivatsiya muammosi jahon psixologiyasida turli tuman nuqtai nazardan yondashish orqali tadqiq qilib kelinmoqda. Uzoq va yaqin chet ellarda o'ziga xos psixologik maktablar vujudga kelgan bo'lib, ularning negizida ilmiy pozitsiyalar va konsepsiyalar mohiyati jihatdan farqlanuvchi g'oyalar va yo'nalishlar mujassamlashdi. Hozir ularning ayrimlariga qisqacha to'xtalib o'tamiz. Rus va sobiq sovet psixologiyasi namoyandalari K.D.Ushinskiy, I.M.Sechenov, I.P.Pavlov, V.M.Bexterev, A.F.Lazurskiy, V.N.Myasishev, A.A.Uxtomskiy, D.N.Uznadze, S.L.Rubinshteyn, A.N.Leontev, P.M.Yakobson, V.S.Merlin, L.I.Bojovich, V.I.Selivanov, V.G.Aseev va boshqalar mazkur muammo yuzasidan tadqiqot ishlari olib borganlar. Ushbu mualliflarning qarashlari oldingi hisobotda berilganligi uchun ularga qaytatdan to'xtalishga hojat yo'qdir. Rus va sobiq sovet psixologiyasi vakillaridan tashqari Yevropava Amerika mamlakatlarida motivatsiyaga oid 30 (o'ttiz)dan ortiq ilmiy konsepsiyalar mavjuddir. Ana shu psixologik maktablarning ayrim namoyandalarining tadqiqotlari yuzasidan mulohaza yuritishga harakat qilamiz: interospektiv psixologiya, bixeviorizm, geshtalpsixologiya, psixoanaliz, strukturaviy psixologiya, assotsianistik psixologiya, empirik psixologiya, analitik psixologiya, gumanistik psixologiya, antropologik psixologiya va hoka'zolar. Bixeviarizmning asoschisi DJ.Uotson (1878-1938) psixologiya faninig bosh vazifasi xulqni tadqiq etishdan iborat deb tushunadi. U psixik hodisalardan mutlaqo voz kechib, xulqni ikki shaklga, yani ichki va tashqiga ajratadi, ular o'zaro javoblar stimuli bilan uzviy bog'liq ekanligini takidlab o'tadi. Bixeviorizm uchun «xulq» asosiy tushunchaga aylanib, uning psixikasi bilan aloqasi chetlab o'tilgandir. Shunga qaramasdan, bazi bixeviaristlar, jumladan E.Torndayk, E.Tolmen, K.Xall, D.Xebb kabilar xulq motivatsiyasiga muayyan darajada etibor qilganlar. Motivatsiyaning ratsional nazariyasi MASLOU bo'yicha ehtiyojLAR IYeRARXIYaSI MOTIV TURLARI FAOLIYaTDA NAMOYoN bo'lishIga ko'ra MOTIV TURLARI anglanganlik darajasiga ko'ra (Zigmund Freyd bo'yicha) MOTIVATSIYANING IRRATSIONAL NAZARIYaSI Qaror qabul qilish va avtomatlar nazariyasi Motivatsiyaning tabiiy ilmiy nazariyasi Motivatsiya nazariyalari A. Maslou A.Maslou nazariyasi asosida yotuvchi asosiy g'oya: Darajasiga ko'ra ehtiyojlarning qondirilish darajasi Motivlar klassifikatsiyasi va tadqiqot metodlari Jahon psixologiyasi fanining nazariy mushohadala­riga va o'zimizning shaxsiy ma'lumotlarimizga asoslanib, motivlarni quyidagi turkumlarga ajratishni lozim topdik. I. Shaxsning ijtimoiy ehtiyojlari bilan uyg'unlashgan, ularning mohiyati mezoni orqali o'lchanuvchi motivlar: dunyoqarashga taalluqli, aloqador bo'lgan g'oyaviy motivlar; ichki va tashqi siyosatga nisbatan munosabatni aks ettiruvchi, shaxsiy pozitsiyani ifodalovchi siyosiy motivlar: jamiyatning axloqiy normalari, prinsiplari, turmush tarzi, etnopsixologik xususiyatlariga asoslanuvchi axloqiy motivlar; borliq go'zalligiga nisbatan ehtiyojlarda inikos etuvchi nafosat (estetik) motivlari. II. Vujudga kelishi, shartlanganlik manbai bo'yicha umumiylikka ega bo'lgan, boshqaruv va boshqariluv xususiyatli motivlar: keng qamrovli ijtimoiy motivlar (vatanparvarlik, fidoiylik, altruistik); guruhiy, jamoaviy, hududiy, umumbashariy motivlar; faoliyat tuzilishi, mohiyati va tuzimiga yo'naltirilgan protsessual motivlar; faoliyat mahsulini baholashga, maqsadga erishuvga mo'ljallangan rag'batlanuv, mukofot motivlari. II. Faoliyat turlari mohiyatini o'zida aks ettiruvchi motivlar: ijtimoiy-siyosiy voqeliklarni mujassamlashtiruvchi motivlar; kasbiy tayyorgarlik va mahoratni o'zida namoyon etuvchi motivlar; o'qishga, bilishga ...