Xotira. Uning turlari

Xotira. Uning turlari Odamda tasavvurlarning mavjudligi bizning idroklarimiz miya pustlog'ida qandaydir izlar qoldirishidan, ular malum vaqt davomida miyada saqlanib turishidan dalolat beradi. Fikrlarimiz va his-tuyg'ularimiz ham miyada iz qoldirib, saqlanadi. Xotira - bu inson o'zi amalga oshirgan, his qilgan, shuningdek idrok qilgan narsa va hodisalarni esda olib qolishi, esda saqlash i va keyinchalik esga tushirishi yoki unutishidan iborat bo'lgan ruzhiy jarayon. Bosh miyada paydo bo'ladigan asab bog'lanishlari xotiraning fiziologik asosi bo'lib xizmat qiladi. O'zlashtirish va esga tushirish xususiyatlariga ko'ra xotira quyidagi turlarga bo'linadi: - obrazli, harakat, so'z-mantiq va emotsional xotira. Masalan, yangi joylarga uyushtirilgan sayohatni yoki yangi odamlar bilan bo'lgan uchrashuvlarni eslar ekanmiz, o'zimiz ko'rgan narsalarning obrazlarini va o'zimiz guvoxi bo'lgan hodisalarni fikran ko'z oldimizda gavdalantiramiz. Bu-obrazli xotiradir. Bunda birinchi signallar tizimi katta rol o'ynaydi. Sayohat vaqtida o'tkazilgan suhbatlarni, fikr almashuvlarni eslash chog'ida biz mano xotirasidan yoki so'z-mantiq xotirasidan, yani so'zlarda ifodalanuvchi fikrlar bilan aloqador xotiradan foydalanamiz. Bu xotira ikkala signallar tizimlarining o'zaro bir-biriga ta'sir ko'rsatishiga tayanadi, bunda ikkinchi signal tizimi dominantlik(ustunlik) rolini o'ynaydi. Agar o'z do'stimizning boshiga tushgan baxtsizlikni eslasak bunda biz yangidan kamginlik yoki hatto musibat hissini boshimizdan kechiramiz, bu esa emotsional xotiraning yoki his-tuyg'ular bilan aloqador xotiraning ko'rinishidir. Faoliyatimizning ko'p qismi bizga yot bo'lib ketgan harakatlardan tashkil topadi, bu harakatlarning aksariyati (yurish, yugurish, tovushlarni talaffuz etish va hokazo)ni ilk yoshlik chog'imizdayoq o'rganib olganmiz. Harakatlar bilan bog'liq bo'lgan bunday xotiraga harakat xotirasi deb aytiladi. Bundan tashqari-genetik va immunologik xotiralar xam bo'ladi. Shuningdek xotira qancha vaqt saqlanishiga ko'ra: qisqa vaqtli yoki uzoq vaqtli bo'ladi. Qisqa vaqtli xotira-bu faqatgina paydo bo'layotgan yangi obrazlar bo'lmasdan, balki, eski-insonda oldindan mavjud bo'lgan tasavvur va tajribalar majmui hamdir. Qisqa vaqtli xotira obrazlarning tezda eslanishiga yordam beradi. Qisqa vaqtli xotiraning izlari hozir kechayotgan idrok jarayonining natijasi hisoblanadi. Uzoq vaqtli xotira izlari esa unlab yillar, xatto bir umr saqlanib qolishi mumkin. Shuni aytib o'tish kerakki, idrok etiladigan narsa va hodisalarning «izlari» xotirada darrov muxrlanmaydi. Buning uchun unlab soniyalar, xatto daqiqalar kerak bo'ladi. Xotira to'rtta jarayonni yoki bosqichni o'z ichiga oladi: Esga olish; Esda saqlash; Esga tushirish; Unutish. Xotira sifatlari shaxsiy fazilat sifatida odam qobiliyatlarining rivojlanishiga, faoliyatiga ta'sir ko'rsatadi. Narsalarni oson esda olib keluvchi kishiga qaraganda xotirasi u qadar yaxshi rivojlanmagan odamning vaqti ham, kuchi ham ko'p sarf bo'ladi. Ko'pgina kasb-hunarlar, jumladan jismoniy tarbiya va sport faoliyati uchun xam yaxshi xotira kerak Bosh miya qobig'ida muvaqqat asab bog'lanishlarining paydo bo'lishi, saqlanishi va faollashishi, u yerda fizikaviy va kimyoviy jarayonlarning kechishi xotiraning fiziologik asosi bo'lib hisoblanadi. Xotira inson faoliyatining ...