Tafakkur taqdimot

TAFAKKUR Reja: 1. Tafakkur va uning xususiyatlari. 2.Tafakkur turlari va shakllari 3. Tafakkur operatsiyalari va qonuniyatlari. 4. Tafakkur sifatlari. 5. Tafakkurning individual xususiyatlari va rivojlanishi. Tafakkur deb narsa va hodisalar o'rtasidagi eng muhim bog'lanishlar va munosabatlarning ongimizda aks ettirilishiga aytiladi. P.I.Ivanovning darsligida «tafakkur insonning shunday aqliy faoliyatidirki, bu faoliyat voqelikni eng aniq, to'liq, chuqur va umumlashtirib aks ettirishga (bilishga), insonni tag'in ham oqilona amaliy faoliyat bilan shug'ullanishiga imkon beradi» deb ta'riflanadi. M.V.Gamezo tomonidan «tafakkur voqelikning umumlashgan holda va so'z hamda o'tmish tajriba vositalarida aks ettirilishi» ekanligi bayon qiladi A.V.Petrovskiy tahriri ostidagi darslikda tafakkurga quyidagicha ta'rif keltiriladi: «Tafakkur - ijtimoiy sababiy, nutq bilan chambarchas bog'liq muhim bir yangilik qidirish va ochishdan iborat psihik jarayondir, boshqacha qilib aytganda, tafakkur voqelikni analiz va sintez qilish, uni bavosita va umumlashtirib aks ettirish jarayonidir» O.K.Tihomirovning darsligidagi «Tafakkur - bu o'z mahsuloti bilan voqelikni umumlashtirib, bavosita aks ettirishni xarakterlaydigan umumlashtirish darajasi va foydalanadigan vositalarga hamda o'sha umumlashmalar yangiligiga bog'liq ravishda turlarga ajratishdan iborat jarayon, bilish faoliyatidir». P.YA.Galperin fikriga ko'ra, tafakkur -bu orientirlash-tad?i?ot faoliyati, orientirovka jarayondir, ya'ni orientirovka-jarayon, orientirovka faoliyat Tafakkur operatsiyalari quyidagilardan iborat: analiz; sintez; abstraksiyalash; taqqoslash; umumlashtirish; tasniflash; Tizimga solish. Analiz - shunday bir tafakkur operatsiyasidirki uning yordami bilan biz narsa va hodisalarni fikran yoki amaliy jihatdan xususiyatlarini tahlil qilamiz. Sintez - shunday bir tafakkur operatsiyasidirki, biz narsa va hodisalarning analizda bo'lingan, ajratilgan ayrim qismlarini, bo'laklarini sintez yordami bilan fikran va amaliy ravishda birlashtirib, butun holiga keltiramiz. Taqqoslash - shunday bir tafakkur operatsiyasidirki, bu operatsiya vositasi bilan obyektiv dunyodagi narsa va hodisalarning bir-biriga o'hshashligi va bir-biridan farqi aniqlanadi. XIX-XX asrlarda yashagan olim K.D.Ushinskiy taqqoslash jarayoni borasida quyidagilarni ta'kidlagan: Agar siz tabiatni bir narsasini ravshan tushunib olishni istasangiz, uning o'ziga juda o'hshash bo'lgan narsalardan tafovutini topingiz va uning o'zida juda uzoq bo'lgan narsalar bilan o'hshashligini topingiz. Ana shunda siz shu narsaning eng muhim belgilarini payqab olasiz, demak shu narsani tushunib olasiz Taqqoslash operatsiyasi ikki xil yo'l bilan amalga oshishi mumkin: a) amaliy aniq narsalarni bevosita solishtirish; b) nazariy tasavvur qilinayotgan obrazlarni va narsalarni ongda fikran taqqoslash. Abstraktsiya - shunday fikr tafakkur operatsiyasidirki, bu operatsiya yordami bilan moddiy dunyodagi narsa va hodisalarning muhim xususiyatlarini farqlab olib, ana shu xususiyatlardan narsa va hodisalarning muhim bo'lmagan ikkinchi darajali xususiyatlarini fikran ajratib tashlaymiz. Umumlashtirish - tafakkurda aks etgan bir turkum narsalarning, o'hshash muhim belgilarning shu narsalar to'g'risidagi bitta tushuncha qilib, fikrda birlashtirish demakdir. Psihologiyada umumlashtirishning quyidagi ikki turi ajratib ko'rsatiladi: Tushunchali umumlashtirish- predmetlar obyektiv muhim belgi asosida umumlashtiriladi. Hissiy konkret ...