Ijtimoiy institutlar, tashkilotlar va tizimlar sotsiologiyasi

Reja: 1. Sotsiologiyada sotsial institutlar. Sotsial institutlar amal qilishining obyektiv va subyektiv asoslari 2. Sotsial tashkilotlar, ularning tarkibi va asosiy elementlari 3. Sotsial tizimlar va ularning asosiy xususiyatlari Sotsial institut (lotincha-institutum, ruscha lug'aviy manosi- ustanovleniya, o'zbekcha manolarda, birinchidan, nizom, qoidalar ¸ki ularning to'plamini, ikkinchidan, mahkama, muassasalarni bildiradi). Sotsial institutlar ¸ki institutsional sotsiologiya maxsus nazariy yo'nalishdir. Sotsiologiyaga sotsial institut tushunchasi huquqshunos fanlaridan kirib kelgan. Yurisprudensiyada sotsial institutlar deyilganda, ijtimoiy-huquqiy munosabatlarni idora qiladigan huququiy normalar (merosxo'rlik, mulkka egalik, oila va nikoh institutlari) tushuniladi. Instituttsonal sotsiologiya - ijtimoiy ha¸tni tashkil etishning va idora etishning (boshqarishning, regulyatsiya qilishning) barqaror shakllarini o'rgatuvchi sohadir. Sotsial institutlarni konkret tashkilot va guruhlardan farqlash lozim. Yuzaki ko'rinishda, sotsial institut muayyan vazifani bajaruvchi odamlar, muassasalar, idoralar majmui sifatida gavdalanadi. Mazmuniga ko'ra esa sotsial institut va shaxslarning konkret vaziyatlarda amal qiladigan maqsadga muvofiq, rasmiy va norasmiy, barqaror, standartlashgan tamoyil, normalar, o'rnashmalarini bildiradi. Sotsial institut, qisqacha ta'rifda, odamlar sotsial tashkillashgan va regulyatsiya qilinadigan faoliyatlarni anglatadi. Sotsial institutlar xatti-harakatining nisbatan barqaror shakl namunalarini, avloddan-avlodga o'tuvchi an'analar, odatlarning qayta takror hosil qilinishini ham ta'minlaydi. Sotsial strukturaga kiruvchi har bir sotsial institut muayyan ijtimoiy ahamiyat vazifalarni ado etish uchun tashkil topadi, har bir sotsial institut faoliyat maqsadi, unga erishishni taminlovchi konkret funksiyalar, ushbu institutga xos bo'lgan sotsial pozitsiya va rollar, shuningdek, maqsadga muvofiq, kerakli xatti-harakatni rag'batlantiruvchi va deviant (og'ma) xatti-harakatlarga qarshi qaratilgan tazyiqlar (sanksiyalar) tizimi bilan tavsiflanadi. Jamiyatning iqtisodiy, si¸siy, ma'naviy, huquqiy va xalqaro sohalariga xos bo'lgan sotsial institutlarni ajratib ko'rsatish mumkin. Si¸siy institutlar muayyan hokimiyat majudligini, iqtisodiy institutlar esa moddiy nematlarning ishlab chiqarilishini, taqsimlanishini ...