Jamiyat iqtisodiy hayotini erkinlashtirish va demokratlashtirish

Jamiyat iqtisodiy hayotini erkinlashtirish va demokratlashtirish R e j a: 1. Iqtisodiyot va demokratik jamiyatning o'zaro bog'liqligi. 2. O'zbekistonda jamiyat iqtisodiy hayotini erkinlashtirishning maqsadi va bosqichlari. 3. Demokratik islohotlarni yanada chuqurlashtirish sharoitida iqtisodiyotni ustuvor yo'nalishlari. Iqtisodiy hayot kishilik jamiyati hayotining muhim sohalaridan biri bo'lib, uning asosini, rivojlanish manbaini tashkil qiladi. Unda insonlar o'zlarining moddiy va ma'naviy ehtiyojlarini qondirish maqsadida tirikchilik ne'matlarini va vositalarini ishlab chiqarish, taqsimlash, ayirboshlash va iste'mol, qilishga qaratilgan faoliyat ko'rsatadilar va o'zaro iqtisodiy munosabatlarga kirishadilar. Iqtisodiy hayot kishilarining ijtimoiy madaniy siyosat hayot sohalarining moddiy asosini tashkil etadi va ularning rivojlanishiga ta'sir ko'rsatadi. Shuningdek jamiyatning ijtimoiy-siyosiy va davlat tizimi iqtisodiyotga jiddiy ta'sir etadi. Sobiq totalitar, ma'muriy-buyruqbozlik tizimi sharoitida iqtisodiy hayot soxta siyosat, mafkuraviy maqsadlarga bo'sindirilgan edi. Siyosat va mafkura iqtisodiyotdan ustun bo'lib, uning rivojlanish yo'nalishlarini belgilab berardi. Bu tuzimning iqtisodiy negizini davlat va kolxoz-kooperativ mulk shakllaridan iborat umumxalq mulki deb atalmish, egasiz mulk tashkil etardi. Davlat asosiy ishlab chiqarish faollarining 90 foizidan ortig'iga ega bo'lib, iqtisodiyotda yakkahokimlikni o'rnatgan edi. Buning oqibatida iqtisodiyotni, iqtisodiy hayotni bir markazdan ma'muriy-buyruqbozlik asosida boshqarib,nimani, ya'ni qanday mahsulot va xizmatlarni qancha miqdorda, qanday texnologiyadan foydalanib, kimlar uchun ishlab chiqarishni rejalashtirib, belgilab berar edi. Jamiyat a'zolari ijtimoiy mulkka egalik qilish, foydalanish va tasarruf etish huquqidan, mulkdorlik hissidan mahrum edilar. Tadbirkorlik, biznes bilan shug'ullanish huquqidan ham mahrum edilar. Bunday faoliyat bilan shug'ullanganlar chayqovchi, yot unsur sifatida jinoiy javobgarlikka tortilar edilar. Kishilarning mulkdan, uning natijalarini tasarruf etishdan begonalashganliklari tufayli, mehnat motivatsiyasi va ijtimoiy adolat tamoyillari buzilgan, Pirovard natijada Sobiq ittifoq chuqur tanazzulga uchrab, tarqab ketdi. Mustaqillikka erishgan O'zbekiston xalq turmush forovonligini, iqtisodiy faoliyat, tadbirkorlik erkinliklarini, eng muhimi mulkdor bo'lish imkoniyatlarini ta'minlaydigan ijtimoiy yo'naltirilgan bozor iqtisodiyotiga asoslangan insonparvar demokratik huquqiy davlatni va fuqorolik jamiyatni brapo etish maqsadida tub ilohotlarini amalga oshirmoqda. Erkin ijtimoiy yo'naltirilgan bozor iqtisodiyotining eng muhim belgisi iqtisodiy plyuralizm bo'lib, demokratiyaning tamoyili ham hisoblanadi. Iqtisodiy plyuralizm tushunchasi mulk shakllari va xo'jalik yuritish usullarining xilma-xil bo'lishida o'z ifodasini topadi. Bunda turli mulk shakllarining teng huquqliligi, muvozanatda bo'lishi ta'minlanib, ulardan ayrimlarining yakka hukmronligiga yo'l qo'yilmaydi. Shuning uchun ham O'zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasida «bozor munosabatlarini rivojlantirishga qaratilgan O'zbekiston iqtisodiyotining negizini xilma-xil shakllardagi mulk tashkil etadi. Davlat iste'molchilarning huquqi ustunligini hisobga olib, iqtisodiy faoliyat, tadbirkorlik va mehnat qilish erkinligini, barcha mulk shakllarining teng huquqligini va huquqiy jihatdan bab-barovar muhofaza etilishini kafolatlaydi» deb belgilab qo'yilgan. Demokratik jamiyatga monand iqtisodiyotning erkinligi uning quyidagi tub belgilarida o'z ifodasini topadi. xususiy mulk; 2) tadbirkorlik va tanlov erkinligi; 3) shaxsiy manfaatning inson xatti-harakatining bosh motivi ekanligi ...