Buyuk ipak yo'li - muloqot yo'li

Buyukipak yo'li muloqot yo'li O'zbekistonrespublikasiprezidentiI.A.Karimovxalqimizmanaviyatiningasosibo'lgantariximiznikengko'lamdaizchillikbilano'rganishgayoshlarnimutassilravishdadavatqilibkelmoqdalar. 1998-yil iyundatarixchilarvaO'RFAningrahbaryatibilanbo'libo'tgan Tarixiyxotirasizkelajakyo'qmavzusidagiuchrashuvida ham yurtboshimizI.A.KarimovBizo'zimiznimillat deb bilarekanmiz,o'zbekchiligimizhaqidaaniqtushunchagaegabo'lishimizkerakdeyaxalqimizetnikshakillanishinio'rganishzarurliginiuqtiribo'tdilar. Vatanimizo'tmishinixoliso'rganishsohasidaarxeologlarvaboshqatarixchiolimlartomonidanko'pginaishlarolibborilib,topilmalaro'rganilmoqda.Yaqinkunlargachayurtimizhududlaridanqal'a,spoolbuyumlar,hayvonsuyakqoldiqlari,mehnat tosh qurollararxeologolimlartomonidantopibo'rganilmoqda.Shupaytgachasaqlanibqolgan,minoralar,qadimiyobidalarqaytarekonstruksiyaqilindi.Bungamisolqilib:Samarqand,Buxoro,XivavaSurxondaryodagitarixiyobidalarniolishimizmumkin.Navoiyviloyatidasaqlanibqolgan SardobavaRabotiMalikqoldiqlari ham tarixsahnasidagivoqeliklardanxabarberadi. Mil.avv II sardanmilodiy XVII asrlargachanihoyatdaahamiyatlibo'lganBuyukIpakyo'li ham O'rtaOsiyodano'tganedi.Buyo'lningumumiyuzunligi 12ming km daniboratbo'lib,O'rtaOsiyo buy o'ldachorrahavazifasnibajargan.Mag'ribu-MashriqdankelayotgansavdogarlarO'rtaOsiyoorqaliXitoy,Hindistonvaarabmamlakatlaribilansavdovahamkorlikqilishgan.Shuyo'lorqaliXitoysavdogarlariasosanchoy,ipak,shoyi,qandilbuyumlariolibo'tishganbo'lsa,MarkaziyOsiyodanXitoygaqorako'lterisi,quritilganmeva,otaravaanjomlari,qurol-yaroqvaotolibboribsotishgan.Farg'onadanolibborilganotlarxaridorgirbo'lib,Xitoyxalqog'zakiijodivaafsonalaridaSamoviyotlarva Qoniqaynaganotlardebtariflangan.VIIsarboshlaridaotlarbahosi ham ipakbahosisingarijudayuqoribo'lib,birotningbahosi 40 taxlimipakkatengbo'lgan. BuyukIpakyo'liningasosiyyo'nalishibizningO'zbekistonhududidano'tganbo'lib,sardobavarabotlarbundandarakberadi.Buyo'lsharqdaXitoyning Sian shahridanboshlanib,Farg'onavodiysidaipakyo'liikkitarmoqqaajralgan.BirinchisiO'zgandanAxsishahri,Qamchiqdavoniorqali(yozda)IloqvohasivaToshkentgakelgan.Ikkinchisijanubiytarmoqbolib,O'zgandanO'sh,Quva,Marg'ilon,Qo'qonorqaliXo'jand,Samarqand,Buxorogao'tib,Damashqgachaborgan.Ipakyo'li»ningshimoli-g'arbiytarmog'iesa, DunxuandanBami, Kuchi, TurfanorqaliTarimvohasiga - Qashg'argaboradi.U yerdanToshqo'rgonorqdliO'zgan, O'sh, Quva, Axsikеnt, Popga, undanAshtdashtiorqaliXo'jand, Zomin, Jizzaxga, so'ngraSamarqanddaNautakyo'libilanbirlashadi.Yo'lSamarqanddang'arbga - Dobusiyaga, Malik cho'lorqaliBuxorovaRomitanga, undanVaraxshaorqaliBoykеntvaForobgaboribAmulshahrigao'tadi. AmuldaMarvdanUrganchtomon Amu buylabkеtayotganyo'lgaqo'shilgan.Qadimda Marv shahrio'ziningqadimiyan'analarivaturliyo'nalishdagikarvonyo'llaritutashadigangеografiknuqta. O'rtaOsiyohududlaridaesaSopollitеpadaolibborilganizlanishlargaqaraganda, ipakchilikjanubiyviloyatlardabronzadavridan (miloddanavvalgi II mingyilliko'rtalaridan) mavjudbo'lgan. SopollitеpadantopilganipakmatolariXitoydankеltirilganmatolarmiyokishuyerningo'zidaеtishtirilganmatolarmi, dеgan masala hozirchajavobsizqolmoqda.Yozmamanbalardagimalumotlargaqaraganda II-VII asrlardaO'rtaOsiyovaO'rtaSharqorqalio'tganipakyo'liningnazoratiso'g'dlarningqo'lidabo'lganbo'lsa, VII asro'rtalarigakelib, Ipakyo'li TemurvaTemuriylarnazoratiostidao'tdi. Ipakyo'li orqaliXitoydanG'arbmamlakatlariga, asosan, ipak ilk o'rtaasrlardanboshlabqog'ozchiqarilganbo'lsa, g'arbmamlakatlaridanXitoyga shisha, jundanishlanganharxilgazlamalar, gilam, palos, oyna, mеtall, zеbi- ziynatbеzaklari, qimmatbaxotoshlar: lazurit, biryuza, serdalikharxildorivorlar, arg'umoqotlarolibborilgan.Safar uzoqligitufayliharbiryurtdankelgansavdoahliningo'zkarvonsaroylaribo'lgan.Karvonsaroylarda yuk tashuvchihayvonlaruchunyem-xashakyig'ibqo'yilgan.Sardobadayo'lovchilaruchunichimliksuvisaqlangan.SardobavaRabotyonma-yon qurilganbo'lib,uzoqdankelganyo'lovchilaruchunmaishiyxonalarvahaftadabir-ikkimarta kata bozor ham bo'lgan.Yildan-yilgasavdokarvonlarivasavdogarlarmavqeyioshishibilankarvonyo'llaridaqaroqchilarningsoni ham ortibbrogan.Ularsavdokarvonlarinitalab,savdogarlargavasavdodankeladiganbojga kata ziyonyetkazganlar.BuningoldiniolishmaqsadidabuyukbobokalonimizSohibqiron Amir Temurkarvonyo'llaridanazoratnikuchaytirganvakarvonlarniqo'riqlashtartibinijoriyqilgan.Buishlaramalgaoshirilgachsavdokarvonlarigaxafkamaydi.AmirTemurdanoldinkarvonyo'liustidannazoratniChingizxon ham olganedi.LekinuningdavridaSohibqirondavridagidektartibo'rnatilmaganedi. Xullas, «Buyukipakyo'li» O'rtaOsiyoxalqlarinisiyosiy, iqtisodiymadaniyvasavdosoxasidagihayotidakattao'rintutgan, o'lkaxalqlaribuyo'ltufayliG'arbvaSharqdunyosihamdaularningxo'jalikixtirolaridankеngbaxramand bo'lganlar.«Ipakyo'li» O'rtaOsiyoSharqbilan Garb o'rtasidavositachilikqilgan.Birso'zbilanaytganda, «Ipakyo'li» SharqvaG'arbxalqlarixayotidag'oyatdamuhimvatarixiyo'rintutgan. U xalqlarnisiyosiy, iqtisodiy, savdovamadaniysohalardabogl'abginaqolmasdan, balkiaynizamondabuyo'ldunyoxalqlario'rtasidatinchlikosoyishtaliktotuvlikqo'shnichilikdo'stlikvaqardoshlarchabirodarlikyo'li ham bo'lgan. Qadimiyavlod-ajdodruxlarini shod etib «Buyukipakyo'li» an'analarinitiklashvaunga sayqalberishozod, xur, erkinvayashashdanmanfaatdorbo'lganbarchasofvijdonlifuqarolarningmillati, irqi, diniye'tikodidanqat'inazar, muqaddasburchidir. BUYUK IPAK YOLI ...