G'aznaviylar davlati, Saljuqiylar sulolasining va Qoraxoniylar hoqonligi tarixshunosligi

G'aznaviylar davlati, Saljuqiylar sulolasining va Qoraxoniylar hoqonligi tarixshunosligi G'aznaviylar sulolasiga 962 yil somoniylar sarkardasi Alptakin G'azna shahrini bosib olib, u yerda g'aznaviylar sulolasiga asos solgan. Bu tarixnavislikka G'aznaviylar devonida 25 yillik davlat xizmati bilan Abul Fayzi Bayhaqi o'zining «Mas'ud tarixi» yoki «Tarixi Bayhaqiy» asari bilan asos soldi. G'aznaviylar davlati ravnaq topgan davrda saroyda va shaharlarda buuyk olimlar yashab, ijod etganlar (Beruniy, Utbiy, Abulfazl Bayhaqiy, Gardiziy, Firdavsiy va boshqalar) G'aznaviylar davlati Mahmud G'aznaviy vafotidan keyin zaiflana boshladi. Mas'ud I davri (1030-1041)da Xorazm qo'ldan ketdi, Movarounnahrning Amudaryo uyqori oqimidagi erlarni qoraxoniylar tortib oldi. XII asr 70-yillarida g'uriylar g'aznaviylarni Shimoliy Hindistonga siqib chiqardilar, Lahor ularning poytaxtiga aylandi. 1186 yili g'uriylar Lahorni ham bosib oldilar. Saljuqiylar davlati (1038-1194) nomi ko'chmanchi turk-o'g'o'z qabilasi boshlig'i Saljuq nomidan olingan. Saljuqiy turklar XI asr 30-yillarida harbiy xizmatlari evaziga Xurosonda g'aznaviylardan mulklar oladilar. Tarixchi olim Azamat Ziyoning «O'zbek davlatchiligi tarixi» nomli asarida ko'rsatilishicha saljuqiylar tarixshunosligi Sadr ad-din Ali Husayniyning «Zubdat at-tavarih», «Tarixi Salojoqa», «Rohat as-sudur» nomli asarlaridan boshlanadi. Eng yangi zamon tarixshunosligi Agadjanov S.A.ning «Ocherki istorii og'uzov i turkmen Sredney Azii IX-XII vv» (M., 1969) asarlari bilan davom etishini ko'rsatadi. XI asr oxirlaridan boshlab, saljuqiylar davlati tanazzulga uchray boshladi. Chunki birinchi salib uyrishlari natijasida saljuqiylar Kichik Osiyoning qirg'iq bo'yi hududlaridan ajradilar. Uo'zaro sulolaviy va ichki nizolar tufayli, To'g'rulbek avlodlarining ba'zilari mustuqil sultonliklar tuzib oldilar, natijada saljuqiylar davlati ikkiga bo'linib ketdi. Birinchi poytaxt Hamadon, ikkinchisi Marv bo'lib qoldi. Xorazmshoh Takash Marvni bosib oldi, hamadon poytaxti bo'lgan ko'hna sultonligi esa XII asrgacha hukm surdi. A.Sagdullaev, B.Aminov, O'.Mavlonov, N.Norqulov «O'zbekiston tarixi: davlat ...