Sulton Jaloliddin Manguberdi hayoti va kurashi tarixshunosligi

Sulton Jaloliddin Manguberdi hayoti va kurashi tarixshunosligi. Movarounnahrni bosib olish mo'g'illarga osonlikcha muyassar bo'lmadi. Xorazm-shohning to'ng'ich o'g'li Jaloliddin Manguberdi va Temir Maliklar hayotining so'nggi daslarigacha kurashayotgan xalqqa rahnamolik qildilar. Ular o'zlarining botir jangchilari bilan o'n yil davomida goh Movarounnahr, go Afg'on, goh Hind yoki Eron, gohida Qafqozda paydo bo'lib, mo'g'ullarga qAQSHatqich zarbalar berdilar. Ular haqida ma'lumot beruvchi yirik tarixiy kitob «Tarixi jahonkushoy» («Jahongir (Chingizxon) tarixi») nomli bo'lib (muallifda) XII asr tarixchisi Alouddin Juvayniydir. Tarixchining otasi Bahouddin mug'ullar xuruji davri Sulton Jaloliddin bilan birga dushmanga qarshi janglarda qatnashgan edi. O'zbekiston tarixi uchun «Tarixi Jahonkutoy»ning I-II qismlari alohida ahamiyatga ega. Sulton Manguberdi tarixshunosligini o'rganishda Shahobiddin Muhammad an-Nasaviyning «Sulton Jaloliddin Manguberdi hayoti» (Toshkent, 199) asari nihoyatda muhim o'rin tutadi. Shuningdek, Sulton Jaloliddin tarixini yoritishda, akademik Ziyo Bunyodovning «Anushtagin Xorazmshohlar davlati (1097-1231 yy.)» nomli asari qimmatlidir. Jaloliddin 1231 yil 17-20 avgustlarida xoinona ravishda o'ldirildi. Jaloliddin nobul bo'lgan bo'lsada, ammo uning safdoshlari - xorazmlik amirlar va ularning qo'l ostida minglab askarlar ha1t edilar. Harbiy mahorat va uyushqoqlikda g'oyatda puxta tayyorgarlik ko'rgan, o'zlari ham shijoatli Xorazmliklar - Sulton Jaloliddin o'limidan so'ng yana o'n besh yil davomida Iroq, Kichik Osiyo, Suriya, Misr siyosiy hayotida muhim o'rin tutib kelganlar. Ularning qudratiga tayanib Yaqin Sharqdagi mahalliy turkiy sulolalar Damashq, Qohirani zabt etishga muvaffaq bo'lganlar. 1241 yili esa xorazmliklar Quddusni egallaydilar. Natijada 1229 yildan beri salibchilar qo'lida bo'lgan bu muqaddas shaharni musulmonlar ixtiyoriga qaytaradilar. Xullas, tarixshunosligimizda, biz Jaloliddin mo'g'ullar va yaqin Sharq, Yevropao'rtasidagi to'g'on bo'lgan desak hech ham mubolag'aga yo'l qo'ymagan bo'lamiz. Shuning uchun ham ona uyrt sharofati bilan ...