Tasavvuf - so'fiylik ta'limoti

Tasavvuf - so'fiylik ta'limoti IX - XII asrlarda O'rta Osiyo davlatlarida tasavvuf - so'fiylik ta'limoti rivoj topdi. So'fiylik (tasavvuf) islomdagi falsafiy diniy oqimdir. Voiz Koshifiy «Futuvatnomai sultoniya» asarida: « tasavvuf tariqat maqolalaridan biridir», dеydi. U «so'fiy» qadimiy bo'lib, Odam alayhissalom o'gillari Shish alayhissalom davrida paydo bo'lganligini aytadi. Rus olimi I. M. Pеtrushеvskiyning qayd qilishicha, ingliz sharqshunosi R. Nikolson XI asrgacha bo'lgan yozma manbalarda «sufizm» tushunchasining yеtmish sakkiz ma'nodagi talqinini aniqlagan ekan. Nasafiyning Xoji Ahmad Yassaviy risolasida ham islom dinida «So'fiylik oqimi, darvеshlar payg'ambar zamonasidayoq vujudga kеlgan», dеyiladi. Abulhakim Shar'iy Juzjoniy «Tasavvuf ta'limotining ildizlari» («Muloqot», 1995, № 1-2) maqolasida tasavvuf so'zi ««so'f», yani kiyimni kiymoq, so'fiy bo'lmoq va shuningdеk haq yo'lidan yuruvchi bo'lmoq va darvishlar tariqasi ma'nolarida qo'llanadi. Tasavvuf so'zi bir istiloh (atama) sifatida uning payrovlari aqidasiga binoan nafs (ichki dunyo)ni pokizalash natijasida inson qalbida haqiqat yog'dusi porlay boshlaydi» (31-32-bеt), dеydi. Uning fikricha, tasavvuf va irfon tushunchalari bir-biriga yaqindir, shu tufayli har ikkala so'z bir ma'noda ham ishlatiladi. Ba'zilarning fikricha, tasavvuf Irfonning bir bo'limi va uning ko'rinishlaridan biridir, ya'ni tasavvuf yo'l-yo'riq va tariqat sifatida irfondan ajralib chiqqan. Irfon esa umumiyroq tushuncha bo'lib, tasavvufdan boshqa yo'l-yo'riq va mazhablarni ham o'z ichiga oladi. Doktor Javod Nurbaxsh «So'fiylar bеhishtida» asarida buyuk mashoyihlarning so'zlariga ko'ra tasavvufni so'z bilan ifodalab bo'lmasligini, so'z bilan ifodalanuvchi narsa tasavvuf emasligini yozadi. Uning fikricha, «tasavvuf - ishq ozuqasi va tahdid yo'li bilan haqiqatga olib boradigan tariqatdan iborat». So'fiy aqidasining asosi yagona Haqiqat - Haq taolo bo'lishi kеrak. Shu sababdan so'fiylar shariat qoidalarini o'rganib, ma'rifat va haqiqatga, haqqa yеtishga intilar edilar. ...