Turkistonda 1916 yil qo'zg'olonlari va uning ahamiyati

Turkistonda 1916 yil qo'zg'olonlari va ularning ahamiyati XX asr boshlarida, ayniqsa, 1914 yilda boshlangan birinchi jahon urushi natijasida Turkiston xalqlariga qilinayotgan zulm yanada kuchaydi. Front ehtiyojlari uchun xalqni talash avjiga chiqdi. Shunday bir og'ir paytda 1916 yil 25 iyunda podsho Nikolay II farmon chiqardi. Unga ko'ra front orqasidagi xizmatlar uchun Turkiston, Sibirp, Kavkazdan 19 yoshdan 43 yoshgacha bo'lgan erkaklarni safarbar qilish ko'zda tutilgan edi. Bu farmonga ko'ra, joylarda mardikorlik ro'yxati tuzila boshlandi. Ro'yxatga asosan kambag'allar kiritildi. Baozi oilalardan 2-3 erkak ro'yxatga olingan bo'lsa, baozi oilalardan yagona bo'lgan erkak ham ro'yxatga tirkaldi. Bu narsa uning oilasi, xotin bola chaqalari boquvchisiz qoldi degan gap edi. Bularning hammasi usiz ham sabr kosasi to'lgan xalqni qo'zg'olonga boshladi. Qo'zg'olon 4 iyulp kuni Xo'jandda boshlandi. U yerda 600 kishi namoyishga chiqdi. Politsiya va soldatlar o'qidan 3 kishi o'ldirildi, 4 kishi yarador bo'ldi. Qo'zg'olon Farg'ona vodiysida ham avjiga chiqdi. Qo'qon shahri va uning atrofidagi qishloqlarda qo'zg'olon ayovsiz bostirildi. Marg'ilondagi chiqishlarda 2500 odam qatnashgan. Olomon bozor maydoniga sig'magach, qo'shni ko'chalarni ham to'ldirgan. 'alqqa zulm qilgan boylardan anchasi o'ldirilib maomuriy binolarga o't qo'yilgan. Qo'zg'olonchilardan 8 kishi o'ldirilgan 63 kishi qamoqqa olingan. Qo'zg'olon Andijon va Namanganning ko'plab shahar qishloqlarini qamrab olgan. Vaziyat Toshkentda ham keskinlashdi. 11 iyulda Toshkent shahrida g'alayon boshlanib ketdi. Ishchilar, shahar kambag'allari, hunarmandlar, atrofdan kelgan dehqonlar Beshyog'och politsiya mahkamasi oldida to'planib, bolalarimizni bermaymiz., deb qichqirdilar. Toshkent qo'zg'olonida ayollar ham faol qatnashganlar. Qo'zg'olonchilarga qarshi katta qo'shin tashlandi. To'qnashuvda 11 kishi o'ldirildi, 15 kishi jarohatlandi. Xalq qo'zg'oloni, ayniqsa, Jizzax shahrida nihoyatda kuchli bo'ldi. Bu yerda 13 iyulda Nazir Xo'ja ...