Turkistonda Jadidchilik harakati va uning ahamiyati

Turkistonda Jadidchilik harakati va uning tarixiy ahamiyati Chor hukumati Turkiston xalqlarini har tomonlama ezib, mustamlakachilik zulmini kuchaytirayotgan bir paytda o'lkada millat manfaatini o'ylydigan taraqqiyparvar kuchlar ham bo'lib, ular turli tabaqalarga: hunarmand, dehqon, burjuaziya va ruhoniylarga mansub edilar. Ular xalqning milliy ongini o'stirish, o'zligini anglatishni maorifatdan qidiradilar. Bunday kishilar - jadidlar deb nomlandi. Jadidchilik harakatining turk dunyosidagi g'oyaviy otasi Qrim tatar farzandi Ismoil Gaspirali (Gaspirinskiy) hisoblanadi. U turli ilmlardan xabardor, bir necha chet tillarni mukammal bilgan, ilm-fan yutuqlari bilan tanishgan. Musulmon turkiy olamini jahon maorifati, ilmiy darajasiga ko'tarish maqsadini qo'yadi. Rossiya mustamlakasida bo'lgan musulmon hududlarida maorifni isloh qilish, ularda diniy taolim bilan birga dunyoviy bilmlarni o'qitish masalasini ko'taradi. 1884 yilda Qrimdagi Boqchasaroyda jadid maktabini ochib, o'zi tuzgan dastur va darslik asosida 40 kunda 12 o'quchining savodini chiqardi. Bu usul - xarf tovush usuli, usuli jadid nomi bilan tez shuhrat qozonadi. Ismoil Gaspirinskiy o'z g'oyalarini Tarjimon gazetasi orqali targ'ib qiladi. 188 yilda Rahbari muallimin yoki muallimlarga yo'ldosh kitobini nashrdan chiqardi. Unda jadid maktablarini qurish, dars tashkil qilish, o'tish mazmuni, jihozlanishi, dars jadvali, taotillar, imtihonlarni tashkil qilish ko'rsatib berilgan. 1893 yilda Ismoliy Gaspirinskiy Turkistonga keldi. Ziyolilar vakillari bilan uchrashdi. Buxoro amiri xuzurida bo'lib, uni zo'rg'a 1 ta jadid maktabi ochishga ko'ndiradi. Biroq ruhoniylar qutqusiga uchgan amir Buxorodagi yangi fikr tarafdorlarini zindonga tashlaydi. I.Gaspirinskiy 1904 yilda Buxoroga yana kelib, amir bilan muzoqaralar olib boradi va uning otasi nomi bilan ataluvchi Muzaffariya jadid maktabini ochishga ruxsat oldi. Gaspirinskiyning Turkistonga safari o'lkada jadidchilik harakatini rivojlanishi va keng yoyilishiga tapsir qi ldi. 1903 yilda Turkiston o'lkasida 102 ...