Turkiy yozuv tizimlari

Mavzu: Turkiy yozuv tizimlari Reja: Qadimgi Turkiy xalqlar tomonidan qo'llanilgan yozuv tizimlari Qadimgi Turkiy yozuvi Turkiy-uyg'ur yozuvi Suryoniy-Turkiy yozuvi Issiq yozuvi Xulosa Turkiy xalqlarning yozuv madaniyati tarixida butun boshli yozuvlar tizimi amal qilgan. Professor E.Oxunjonov o'zining O'zbekiston Milliy Kutubxonasida qilgan ochiq ma'ruzasida Turon-Turkiston hududida turli asrlarda 17 xil yozuv tizimlari ishlatilganligi haqida ma'lumot berib o'tgan edi. Zardushtiylikning muqaddas kitobi Avestoning charmga bitilgan ilk nusxalari hamda qadimgi Nis ova Tuproqqal'a shahar xarobalaridan topilgan charm, yog'och va spool bo'laklariga yozilgan xo'jalik hujjatlarining guvohlik berishicha qadimgi Turon hududida ilk qo'lyozma manbalar miloddan avvalgi I mingyillikda yuzaga kelgan.Ba'zi yozuvlar xalqning madaniy, ijtimoiy-siyosiy yuksalishi, davlat va jamiyat taraqqiyoti ta'sirida yuzaga kelgan bo'lsa, boshqa birlari diniy ta'sirlar yoki qoТshni xalqlar bilan bo'lgan aloqalar natijasida yuzaga kelgan. Qadimgi turklar moniy, brahma, suryoniy kabi yozuvlarni qo'shni xalqlar bilan bo'lgan diniy munosabatlar tufayli qabul qilgan. Uyg'ur xati esa o'zga bir madaniy, iqtisodiy munosabatlar tufayli shakllangan. So'g'd yozuvi aslida s'g'dlar foydalangan. Keyinchalik undan turkiy xalqlar ham foydalangan. Bu yozuvdagi turkiy yodgorliklar kam saqlangan. Moniy yozuvi. Milodiy 247 yili Bobilda Moniy boshchiligida yangi dinga asos solinadi va shu davrdan boshlab Suriyaning Palmira shahrida qo'llanilgan moniy yozuvi ham amalga kiritilgan. Moniy yozuvi yodgorliklari hisoblangan Moniy tomonidan yozilgan kitoblardan bizgacha ayrim parchalar yetib kelgan bo'lib, ular M.Boysning ida alohida qayd etilgan. Moniy yozuvi milodiy II asrning birinchi yarmida oromiy yozuvining palmircha qiya yozuvi asosida yaratilgan va faqat moniylarning dinga doir matnlarini ko'chirish uchun qo'llanilgan. Moniy yozuvi alifbosi boshqa oromiy asosdagi alifbolardan farqli ravishda 29 harfdan tashkil topgan, ya'ni u undosh tovushlarni ancha to'liq ...